Noktalama işaretleri - 6

“PARAGRAF, NOKTALAMA İŞARETLERİ, YAZIM KURALLARI”  

UYGULAMANIN DOĞRU YAZIMI    

21. “İlk defa uzun bir yolculuk yapıyordum. Otobüse  bineli on dakikaoluyor.Otobüsün kalkmasına az kaldı. Son yolcular da bindi ve hareket emri verildi. Otobüs yavaş yavaş gidiyor. Yolda taksiler, dolmuşlar,seyahat otobüsleri, yük kamyonları vs.  Şehrin içinde trafik oldukça sıkışık, taşıtlar sanki birbiriyle yarış  ediyorlar.

İşte şehrin dışına çıktık. Buralar ağaçlık, bağlık,bahçelik yerler. Bu manzarayı  seyretmeye  başlıyorum. Ortalık biraz karanlıktı; ama ayışığında yine de seçiliyordu etraf. Yozgat’a geldik. On beş dakikalık çay molası. Birer bardak çay içiyoruz ve yolumuza devam  ediyoruz.Yolda yer   yer köyler var. Kimisi kiremitli, kimisi toprak bacalı evler.

İşte uzaktan tren istasyonu görüldü. Otobüs durdu birkaç yolcu ile beraber indik.Burası  küçük bir mahalle    olduğu için pek gezilecek yeri yok.Öğle yemeğini yedik. Biraz   bekledikten    sonra bir marşandiz (yük treni) geçti. On, on beş dakika sonra da tren geldi.”

 Reşat Nuri Güntekin, Otoray

 22. “Onlarınki ahlak değildir. Gerçeğin sahip kişisi sözünde durmaz mı? Zararlı ya da zararsız  insan, yavaş yavaş ve abuk   sabuk konuşur.İyilikten anlamayan, her şeyi reddeden böyle bir akrabam var idi. O iki günde bir tıraş olurdu. Simsiyah, karakalem kaşı bana Volter’i hatırlatırdı. O benim   dedemdir. İstanbullular gibi giyinirdi, ama zengin mi fakir mi bilmem.

1908 yılında Üsküp’te doğmuş. 1967’de de öldü. Ağzı hiç  boş durmazdı ki, habire yerdi. Yani             eliyle verip kaşığıyla göz  çıkaranlar cinsindendi. Onu Allah da affetmez herhalde.

Bazen onu sırılsıklam olmuş lastikleri, çifte sac  bastonuyla Yakacık’a çıkarken görürdüm. Bir gün bana:   “Dr. İsmet Beylere gidiyorum.” dedi. Zaten, Dr. İsmet Bey’i Afyonkarahisar’dan   tanıyordu. O’na bir kere gönül bağladık  artık. Saat 12.15’ten sonra Kartal’dan Yakacık’a gidilir mi  diye soramazdık. Bütün bunlara rağmen dedem ahlaklı, namuslu bir kişiydi.”

:           İki nokta       Konuşmalardan,açıklamalardan önce konur.

 ......      Sıra noktalar     Bir metinde alınmayan, atlanan yerleri gösterir.

?          Soru işareti         Soru bildiren tümcelerin sonuna konur.

“      ”  Tırnak işareti       Alıntılar, konuşmalar verilirken kullanılır.

!           Ünlem işareti        Duygularımızın yoğun olduğu tümce sonlarına  konur.

,           Virgül    Özne önemsendiğinde özneden sonra, eş görevli     sözcükler arasına konur.

;           Noktalı virgül   Bağımsız iki tümceyi bağlamada kullanılır.

 23.  “O zaman gördüm ki küçük çocuk ağlıyor.” “ki” bağımsız iki tümceyi bağlıyor.Dilimizde bitişik yazılan iki   tane “ki” bulunmaktadır. Bunlardan biri ilgi adılı adın yerini tutar. Örneğin, “Seninki (senin ev), odanınki (odanın      lambası). Bir de sözcükleri önad yapan “ki” vardır. Örneğin, “elimdeki mendil” bu sözcük öbeğinden “-ki” çıkarıldığında önad tamlaması bozulur. Örnek metinlerde:      “San-ki” bağlaç sözcükle birleşmiş, “onların-ki” ilgi adılı            bitişik yazılır.

 24. “  ” Tırnak işaretinin kullanıldığı yerler:

- Alıntıda,    “Onların........ bir kişiydi”

- Konuşmalarda, “Dr. İsmet Beylere gidiyorum.”

25. Büyük harflerinin kullanıldığı yerler:

- Tümce başları,

- Özel adlarda, İstanbul, Üsküp

- Unvan, lakap olan sözcüklerde, Bey..., Doktor      İsmet

26. Kısaltmaların yazımı:

-Dr. İsmet Bey

27. “De” , “ki” ek ve bağlaçlarının yazımı:

ya da,    Üsküp’te, durmazdı ki, Allah da, çifte, 12.15’ten

28. “Mi” soru ekinin (ilgeç) yazımı:

 ....durmaz mı? ....zengin mi fakir mi... , ...gidilir   mi?

 29.      ?   Soru tümcesi

.   Tümce bitimi                     

, “ki”li tümceyi bağlamada, görevdeş sözcükleri      ayırmada

! Duygulanmalarda

; Bağımsız iki tümceyi bağlamada

30. “O zaman gördüm ki küçük çocuk ağlıyor.” ( ki,  bağlaç)

Dilimizde üç çeşit ki bulunmaktadır: bağlaç, adıl,   önad  

- Demek ki insanoğlu bir doğa olayı olarak   yaşama girmiş bütün canlılar gibi.(bağlaç)   

- Onlarınki ahlak değildir. (adıl)

- Elindeki bastonu düştü. (önad)     

 31.      BÜYÜK   HARFLERİN NERELERDE  KULLANILDIĞI

- Özel ad ve soyadın yazımında sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır.

- Hayvan adlarının yazımında ilk harf büyük yazılır.

- Ülke adlarının ilk harfi büyük yazılır.

- Kent adları büyük harfle başlar.

- Kıta, dağ, deniz, ırmak adları büyük harfle başlar.                                                                        

- Bölge, ülke adları büyük harfle başlar.

- Anıt yerlerin yazımında ilk harf büyük yazılır.

- Dil adları büyük harfle başlar.

- Din, mezhep adları büyük harfle başlar.

- Yayın adlarında her sözcük büüyk harfle başlar.

- Ünvanlar büyük harfle başlar.

- Özel adlardan türemiş sözcükler büyük harfle başlar.

32. KISALTMALARIN YAZIMI

-Sözcüklerin ilk üç harfi alınarak kısaltma yapılır.

- Özel adlarda ilk harf büyük olmak koşuluyla ilk üç harf  yazılır.

- Bileşik sözcüklerde birinci sözcüğün ilk üç harfi, ikincinin birinci harfi alınarak kısaltma yapılır.

- Kurum adlarında her sözcüğün ilk harfi alınarak büyük  yazılır.

33. YAZIM VE NOKTALAMAYA GÖRE DOĞRU  YAZIM

Dayım Mersin’de oturuyor. Onu görsem de tanımam.Yolcular durakta otobüs bekliyorlar. Tarık da çok hızlı koşuyor. Fırındaki pastayı da getir. Herkes yarınki maçı bekliyor. Bu fotoğraf makinesi benimki kadar güzel fotoğraf çekmiyor. Tiyatro için bilet aldın mı? Dün Hakan’ı gördün  mü? Yarın beni pikniğe götürecek misin? İnsan istedi mi her güçlüğü yener.   Akşam içtiğimiz çay   şekerli mi şekerliydi. İki kalem ile üç  defter aldım. Okulla ev arası yakın. Sevgi’yle Oya konuşuyorlar. Bu sıcak havada paltoyla dolaşılır mı? Araba ile okula gittim.   Akşamki film güzel idi  (güzeldi). Ne yazık ki bütün sözler    yalan imiş (yalanmış). Üzerindeki elbise yemyeşildi (yemyeşil idi). Domateslerin yarısı çürüktü (çürük idi). Pantolonu geniş ise  (genişse) daraltayım.

34. Keçiören başkentimiz Ankara’nın bir ilçesidir.

35. Recep’i iki gün önce Erdek’e yolladık.

YAZIM  VE  NOKTALAMA /  UYGULAMA  
AÇIKLAMALAR, YANITLAR
1. C   2. E  3. B  4. A  5. A  6. D  7. Y  8. Y  9. D  10. D 11. A  12.  D  13. E  14. B  15. C  16. B  17. B  18. B 19. B
20. B