Okula hayır, ya da bildiğimiz haline !

İvan Illich’in Okulsuz Toplum kitabını elime aldığımda bile kitabın adına ‘o ne demek?’ diyesi geliyor insanın. ‘Nasıl yani?’ sorusu peşinden geliveriyor. İnsanın doğal öğrenme sürecine aykırı gelen her bir sürece hayır diyen bu kitap var olan fakat birçoğunun bilmediği bir kavramı ortaya atıyor: Alternatif Eğitim.

Okulların olmadığı, bir bilgi birikiminin olmadığı ve dolayısıyla öğretilmeyen bir zamandan çıka gelmiş olduğumuz apaçık ortadadır. Böyle bir çağdan gelip de kendi kendine öğrenebilen bireyler olduğumuz hipotezinin hiç de tartışılacak bir yönü olmasa gerek. En azından belirli bir seviyeye kadar insan sadece gözleyerek, düşünerek, deneyerek ve genellemeler yaparak öğrenebilir. Daha üst seviyelerdeki öğrenmeler için kişiler arası iletişim ve bilgi senteziyle insanlar bilgi birikimlerini oluşturabilir. Hepsinden öte doğal öğrenme sürecimizin ‘kendi kendine’ gerçekleştiğini görmek için bir bebeği gözlemlemek yetecektir. Söylenen hiçbir şeyi anlamayan veya çok az şeyi anlayan bebeğin çevresini görerek, dokunarak, hissederek ve büyüdükçe sorarak veya yardım alarak öğrendiğini görürüz. Daha sonra okula gitme yaşına gelir o sırada ‘yazı’ya maruz kalsa da anlamlandıramaz. E harfi onun için dört çizgiden meydana gelen bir resimdir. Hatta ‘dört’ bile onun için anlamsızdır. Ancak ne olmaktadır da bu kadar yabancı olduğu resimler kümesini ‘alfabe’ 2-4 ay arasında öğrenmektedir ki okul olmadan öğrenen çocukları örnek dışı bırakıyorum. Gerekliliğine inanan ve kendi kendine öğrenen bu bireyler ileride ‘öğretilmesine’ (?) rağmen öğrenemeyen bireyler olacaktır. Paul Freire’in savunduğu gibi eğer ki o sistemden sağ salim çıkabilirlerse tekrar kendin kendine öğrenebilen bireylere dönüşeceklerdir. Aksi takdirde hep ‘edilgen’ olmaktan kurtulamayacaktır.

Okul kurumsal bir yapı olmaya başladığından beri, öğrenme süreci planlanan, düzenlenen, sınırlanan, denetlenen bir hal almıştır. Böylelikle doğal öğrenme sürecine bu yapılanların her biri büyük bir darbe olmuştur. Evet, öğrenme ortamları düzenlenmelidir ancak bunun tek amacı öğrenmeyi biraz daha hızlı hale getirebilmek için olmalıdır. Kendi kendine öğrenen birey kendi potansiyelinin farkına vardığında o potansiyele de kendisi erişecektir. Bu halde öğrenme ortamlarının düzenlenmesinin bir amacı da ‘bakış açısı’ oluşturmak olabilir. Bu düzenlemenin seviyesi arttıkça öğrenme geriye gitmektedir. Programlar yapılır, içerikler düzenlenir ve sıraya konulur vb. Birini öğrenmeden diğerini öğrenemezsin! Okullarda bu adeta ‘yasak’tır. Böylelikle yetişen birey de topluma katılamaz, toplumun sorunlarının bir parçası olduğunu göremez ve dolayısıyla da çözümün odağında da yer alamaz. Özgürlük kavramını yazılılarda çıkarsa tanımlayabilirken demokrasiyi de sadece sandık başında kullanır. Özgürlüğü savunduğu tek an ise zarar gördüğü olaylar sonrası olacaktır.

Bu açıdan eğer toplumu geliştiren, topluma yük değil önder olan bireyler yetiştirilmesi gerekiyorsa bu onun öğrenme sürecine müdahale etmeksizin gerçekleştirilmelidir. Bu süreç biraz olsun yapılandırılırsa ve işlerini kolaylaştırıcı bireylerle etkileşimi sağlanırsa birey ‘istediği’ halde öğrenecektir.

Tüm bunları sağlamak amacıyla uzun süredir dünyada ismi geçen alternatif okullar öncelikle bireylere tanıtılmalıdır. Tüm eğitimcilere, politikacılara, patronlara, yöneten ve yönetilenlere tanıtılmalıdır. Böylelikle programın olmadığı, öğretmenin veya yönlendirenlerin olmadığı, okul yönetiminin de öğrenenlerin fazlasıyla söz sahip olduğu okulların sayılarının artması ya da bildiğimiz halindeki okulların bu yönde değişmesi sağlanabilir. Çünkü yozlaştığını düşündüğümüz insanlığın ve kaynaklarının tükendiğini bildiğimiz dünyanın kurtuluşu veya iyi hale gelmesi herkesin yararına olacaktır.