Örenli Gelin ve İlhan Kızılay

Sayın Ertaç Önal, Malatya Haber sitesinde yayınlanan, “Bir Zamanlar Malatya/Eğlence Mekânları ve Sanatçılarımız” yazısında Örenli Gelin türküsü için bir şeyler yazmış…

Giderim giderim de yolum yan gelir anam yan gelir
Ah çektikçe de anam içerimden kan gelir loy loy loy loy
Kazın mezarımı da yolun üstüne anam üstüne
Yar gelip geçtikçe de bana can gelir loy loy loy loy

Giderim giderim de ben de giderim anam giderim
Güzel olmayan yerde ben de niderim loy loy loy loy
Buranın güzelleri de gönül eylemez anam eylemez
Gönül eyleyecek de anam yere giderim loy loy loy loy

Bu uzun havayı, Nezahat Bayram, Zeki Müren ve Muazzez Abacı’nın sesinden TRT radyolarında –İlhan Kızılay’dan alınan bir Malatya türküsü- anonsuyla sıkça dinler olmuştuk. 4’lük iki kıt’a halindeki bu uzun havayı bazen Selahattin Alpay, Teslim Budak, Bedri Karahan’ın (Topal Bedo) vd. okuduğu gibi İlhan Kızılay da;

Giderim giderim de yolum yan gider anam yan gider
Ah çektikçe de anam içerimden kan gider ooooy
Örenli gelin öldürdün beni oy oy

Akçadağ köyüne de Ören diyorlar anam diyorlar
Benim bu derdime de anam verem diyorlar ooooy
Örenli gelin öldürdün beni oy oy

Şeklinde 3’lük iki kıta halinde okuduğu da olurdu. Sanırım türkünün orijinali de böyleydi. (Hangisinin orijinal olduğunu çok değerli araştırmacı yazar Süleyman Özerol daha iyi bilir. Bu araştırmacı yazarımızın ismi geçmişken anti parantez yazmadan geçemeyeceğim. Süleyman Özerol’un Hüseyin Şahin ile birlikte uzun yıllar çalışarak çok büyük bir emekle hazırlayarak kültür arşivimize sundukları 700 sahifelik –Arguvan Türküleri- isimli halk bilimsel araştırma kitabını meraklılarına okumalarını ve kütüphanelerinde bulundurmalarını öneririm).

Yazıda Hüseyin Şahin ile birlikte hazırladığımız Arguvan Türküleri kitabımızdan da söz ederek gönderme yapmış. Ben de bunun üzerine okurlarımızı bilgilendirmek için kitapta yer aldığı biçimi ile sizlere aktarmaya çalışacağım.

Sayın Önal, teşekkürler… Ancak kitabımızda bu türkü ile ilgili fazla bir ayrıntı olmadığını belirtmeliyim.

Örenli Gelin

Battal Küpeli’nin okuduğu “Bir gömlek giyinmiş hasa bezinden” sözbaşlı türkü:

Bir gömlek giyinmiş hasa bezinden
Köylü düşman oldu senin yüzünden
Duydum nazlı yar gelin oluyor
Kanlı yaşlar gelir iki gözümden

Akçadağ köyüne Ören diyorlar
Bu senin derdine verem diyorlar
Oturam o yarın yanı başına
Senin ettiğin derman dediler

Ören’e vardım da örene benzer
Yıkılmış evleri virana benzer
O yârin gözleri ceylana benzer
Ben bir ceylan gözlü yardan ayrıldım *

Âşık Çobani’nin okuduğu, “Ören’e vardım da Ören haraba” sözbaşlı türkü:

      Ören’e vardım da Ören haraba
      Satar şalvarını verir şaraba

      Ören’e vardım da örene benzer
      Geçme kapımızdan virana benzer

      Ören’e vardım da ben neydeceğim
      Anamı babamı terkedeceğim

      Ören’e vardım da örene benzer
      Açma yaralarım vereme benzer **

İlk beyitten sonra, “Dıloğ da dıloğ-Örenli gelin diloğ”, ikinci beyitten sonra “Örenli gelin dıloğ-Veremli gelin dıloğ”, üçüncü beyitten sonra “Diloğ da dıloğ-Örenli gelin diloğ”, dördüncü beyitten sonra “Örenli gelin dıloğ-Veremli gelin dıloğ” katmaları söylenir.

Türküde bilinen bir şey var; gelin veremli ve bu da hem türkünün ana metninde hem de katmalarda dile getirilmiş.

“Örenli gelin
Veremli gelin
Öldürdün beni
Derdin mi derin”
“Örenli gelin diloğ”
“Veremli gelin dıloğ”

Kitapta yer verilen metinler, bağlantılarla ilgili açıklamalar var görüldüğü gibi, öyküsü yok…

Arguvan Türküleri kitabımızda pek çok konunun eksik kalmasına karşın kimse lütfedip bu eksikliklerimizi ne sözlü olarak, ne yazılı olarak ne de basın yoluyla bize aktarmadı. Selami Yücel’in Malatya Haber sitesine, “Örenli Gelin Polat Türküsü mü?” diye kuşkulu irdelemesi oldu elbette. Bunda da haksız değil hani… Rahmetlik Teslim Budak, türküleri kendine özgü bir havada ve kendi katmaları ile okuyordu ve dinleyenlerin pek çoğu da okuduğunu özgün sanıyordu.

“Bizim eksiklerimizi tamamlayacak kimler neler yaptı?” diye sorsak, doyurucu bir yanıt alabileceğimizi sanmıyorum. Birkaç ilgisi olmayan konu öne sürüldü bir zamanlar, hepsi o kadar… Hatta değerli arkadaşımız Kubilay Dökmetaş, “Kalemi elime alır, çizerim, yazarım” demesine karşın hala on yıldan beri bir şey demedi.

Konuyu yine türkü metnine getirelim…

TRT dağarcığında 206 numarada kayıtlı olan “Örenli Gelin” türküsünü TRT Müzik Dairesi Başkanlığı THM Müdürlüğü derlemiş. Yöresi türküde geçen yer adından dolayı Malatya Akçadağ Ören Köyü, kaynak kişi İlhan Kızılay olarak kaydedilmiş.

Giderim giderim de Ören'e benzer anam Ören'e benzer
Yıkılmış evleri de virana benzer di loy loy Ören'li gelin
Akçadağ köyüne de Ören diyorlar anam diyorlar
Senin bu derdine de verem diyorlar
Loy loy diloy loy Ören'li gelin

Giderim giderim de yolum yan gelir anam yan gelir
Ah ettikçe içerimden kan gelir loy loy diloy loy Ören'li gelin
Kazın mezarımı da dört yol üstüne anam üstüne
Yar gelip geçtikçe de bana can gelir
Loy loy diloy loy Ören'li gelin

İlhan Kızılay

Türkünün kaynak kişisi hemşerimiz merhum İlhan Kızılay olduğuna göre biraz da ondan söz edelim. Bunun için aynı köyden, meslektaşım Sayın Ahmet Karlık’ı bugün saat yirmi bir sıralarında aradım ve bazı özet bilgiler aldım.

İlhan Kızılay, Hekimhan Dursunlu köyünden olup, Malatya’da yıllarca çalışmış, İstanbul’a giderek yaşamını orada sürdürmüş, yakın zamanda da aramızdan ayrılmıştır.

İnönü Üniversitesinde Prof. Ahmet Kızılay, Ankara’da Türk Eczacılar birliğinde Harun Kızılay akrabalarındandır. Gördüğümüz kadarı ile Kızılay ailesinin eğitime, sanata önem verdiği anlaşılıyor.

İlhan Kızılay (1936-2010), Hekimhan Dursunlu köyünden olup Malatya’da yaşamış, daha sonra İstanbul’a göçmüştür. İstanbul’da vefat eden İlhan Kızılay’ın Akçadağ ile bir ilgisi olmayıp, “Örenli Gelin” türküsünü plağa okumasından sonra daha iyi tanındığını da söyleyebiliriz.

İLHAN KIZILAY VEFAT ETTİ

Malatya'da bir dönemin ünlü yerel sanatçılarından "Kadife Ses" İlhan Kızılay İstanbul'da vefat etti.

Malatya'nın yerel müzik yaşamına "kadife sesi" ile damgasını vuran, "Örenli Gelin"in de aralarında bulunduğu birçok türkünün derleyicisi olan 74 yaşındaki Kızılay, bir süredir solunum yetmezliğinden rahatsızdı.

İlhan Kızılay, Ali-Mehri Kızılay çiftinin 4 çocuğundan 3'üncüsü olarak dünyaya geldi. Gazi İlkokulu ve Malatya Lisesi orta bölümünü bitirdi. Tekel Sigara Fabrikası'na işçi olarak girdi. Askerliğini Isparta, Konya ve Ankara'da yaptı. 1959'da Fatma hanımla evlendi. 1958'de bağlamacı Muharrem Kırlangıç ile grup kurarak müzik çalışmalarını sürdürdü. Halk Eğitim Merkezi'nde 1962'ye kadar faaliyet gösterdi. 1967 yılında İstanbul'a gidip plak doldurdu. İlk plağında "Malatya Yollarında" adlı türküyü okudu. Daha sonra 11 plak yaptı. 1970'li yılların başlarında İstanbul'a gitti ve orada Tekel Cevizli Fabrikası'nda çalıştı, emekli oldu.

4 çocuğundan fotoğrafta görülen 2 kızı vefat etmiş olan, toplam 8 torun dedesi Kızılay'ın cenazesinin, Kartal Cevizli Tamirhane Camii'nde kılınan namazın ardından toprağa verildiği öğrenildi.

ARŞİV FOTO: İlhan Kızılay, eşi ve 2 kızı

(24 Eylül 2010 Cuma - Malatyahaber.com http://www.malatyahaber.com/)