Osmanlı Aydınları İttihatçılar

Üniversiteden beri İttihat ve Terakkicilere hayranlığım vardır. İnsanların ya da tarihin İttihatçılara bakışı beni hiç etkilemedi. İnsanlar hep sonrasına bakarak yargıladılar onları. Oysa monarşik dönemde bugün bile önemi tam olarak anlaşılmamış, benimsenmemiş demokrasi, insan hakları, kadın hakları, Türkçülük gibi konuları 1870’li yıllarda dile getirdiler. O dönem için bu fikirleri savunmak idamına ferman hazırlamak gibiydi. İttihatçılar korkmadılar, gizli örgüt kurarak fikirlerinin arkasında durdular ve ne olursa olsun ideallerinden vazgeçmediler.

İttihatçılar, yaşadıkları zaman içinde toplumun aydın sınıfını oluşturdular. Osmanlı’nın batıya dönük yüzüydüler. Radikal fikirlerini baskılara rağmen yaymayı başardılar. Yaptıkları güçlü muhalefet onları iktidara taşıdı. Osmanlı ülkesinde monarşinin güncelliğini yitirmiş bir yönetim olduğunu ilk dile getiren İttihatçılardır. Hem Türkçülük hem de demokrasi konusunda Fransız İhtilali’nden etkilenen ilk Türk topluluktur. Avrupa’dan getirilen birçok kitabı tercüme ederek Türk toplumunun bilinçlenmesini sağladılar. Yönetim konusunda bir tavrı, yorumu olan bir neslin yetişmesine öncü oldular. Atık insanlar yönetimi eleştiriyor olan ve olması gereken konularını tartışıyordu. Padişahım çok yaşa zihniyetinin cumhuriyete dönüşmesinin tohumlarını ektiler.  Söyledikleri ve savundukları konuda o kadar güncel ve haklıydılar ki onları bile şaşırtacak bir hızla iktidara geldiler. Sonra da padişahı tahttan indirip tahta çıkaracak kadar güçlendiler. Üstelik bu kudrete sahip olan İttihatçılar, paşalardan değil genç yüzbaşılardan oluşuyordu. Fikirleri de kendileri gibi gençti.

Ülkemizde halka verilen hakların tepeden indiği, tabandan bir talep gelmediği kanısı vardır. Oysaki Osmanlı döneminde halk talep etmekle kalmamış büyük bir mücadele vermiştir cumhuriyet ve diğer yenilikler konusunda. İşte bu aydınlanmayı, demokratikleşmeyi talep eden halkın öncüleri ittihatçılardır. Onlar olgunlaşmayı sağladılar. Zamanı gelince savundukları fikirler teker teker uygulanmaya kondu. Ancak böyle söyleyerek İttihatçıların her yaptıklarının takdir edilmesi gerektiği intibası uyandırmak istemem. Vatanı bizim kadar seviyorlardı. Yaptıklarıyla vatanı, halkı korumaya çalıştılar ancak zaman zaman hatalar yaptılar.

Bugün de o dönemi anlatan roman ve fikir kitapları okuyorum. Yazarları hangi siyasi görüşe sahip olursa olsun bu kitapları okudukça İttihatçılara duyduğum hayranlık artıyor. Bu hayranlık fikirleri, cesaretleri, padişaha karşı tavırları ve mücadele azimleri konusundadır. Hayranlığım arttıkça hatalarını ve eksiklerini de daha net görmeye başladım. İttihatçıların yaptıkları, vizyonları eleştirilebilir ama bu onları yaşadıkları çağ için değersizleştirmez.  Sadece bugün için ders çıkarılması konusunda fayda sağlar.

Türklerde demokratikleşmeyi İttihatçılara değinmeden anlatmak mümkün müdür? Suikastçileri vardı, cinayetleri vardı, ülkeyi hegemonyaları altına aldılar, II. Abdulhamit’in istibdat dönemini bitirip kendi istibdat dönemlerini başlattılar. Bütün bunlar İttihatçıların Osmanlı’nın demokratikleşmesindeki emeklerini siler mi?