Osmanlı Devleti'nde şarap "monopolye"si...

"Şarap Monopolyesi" Osmanlı Devletinde uygulanan ilk tekelci iktisadi uygulamalardan birisidir.

Osmanlı İmparatorluğunda reayadan alınan bir vergi de "bağ ve bahçe resmi" idi. İçeriği itibariyle öşürden farksız olan bu vergi, bağ ve bahçelerin hasılatından öşür gibi farklı vilayetlerde farklı oranlarda alınmaktaydı. Yalnız bu verginin bir özelliği dönüm resmine tabi olan bağ ve bahçelerden alınmamasıdır. Bu verginin alındığı yerlerde ayrıca bağ resmi (öşür ) alınmazdı.

Üzümler bozolduğu zaman alınan bağ resmi, müslümanlara ve hristiyanlara (zımmi) göre de değişirdi. Müslüman tebaaa (reaya) üzümden daha çok pekmez, kuru üzüm ve turşu yaptığı halde, hristiyan tebaa (reaya) şarap yapıp sattığından onlardan daha çok bağ resmi alınırdı. Bu resmin (verginin) en önemli özelliği ise kendisini "monopolye" kurumunda göstermekteydi. Üzümlerden şarap yapan hristiyanlar ortalama olarak bu şarabın onda birini tımarlı sipahiye vermek mecburiyetinde idiler. Tımarlı sipahi ise bu şarabı satabilmek için tımarı dahilindeki şarap fıçılarını mühürler ve şarap satışını men ederek "monopolye" (Tekel) ilan ederdi. Bu süre iki aydan yetmiş beş güne kadar değişmekteydi. Bu süre içinde hiç bir kimse sipahi şarabından başka şarap içmez ve başka şarap satılamazdı. Diğer taraftan reayanın "monopolye" den etkilenmemesi için sipahilerin konulan narhtan fazlasına ve "monopolye" süresi geçtikten sonra artan şarapları reayanın rızası hilafına ve yine narhtan fazlasına satmaları yasaklanmıştı. Bu "monopolye" kurumu, günümüz tekellerinin Osmanlı İmparatorluğundaki ilk uygulamalarını göstermesi bakımından ilginç iktisadi tecrübelerdir.

Şarap üretiminde, "şarap monopolyesi" gibi bir iktisadi politika uygulamasının günümüze kadar uzanan tarihini incelemek herhalde ilginç olurdu...

Fehmi DİNÇER

Ankara 2007

Fotoğraf:
http://whatscookingamerica.net/