Osmanlının Eğitimini (1893) Şikago Kadınlar Edebiyat Kongresinde mi Öğrenecektik (3)

Size, Osmanlıda eğitim gören kız-erkek öğrenci ve okul sayısına ancak, 1950’lerde ulaştık dersek, “Şaka mı bu?” Der misiniz. Ancak, bu bir şaka değildir.

…

Şimdi kaldığımız yerden, (1893 Yılı) Şikago Kadınlar Edebiyat Kongresi’nde Matmazel Esmeralda’yı dinlemeye devam ediyoruz.

-Sultan 2.Mahmud devrinde, müzikle uğraşan ünlü Donizetti’nin kardeşi olan Donizetti’nin yönetimi altında ilk defa bir bando (Musika-i Hümâyûn) kuruldu. Sultan 1.Abdülmecid devrinde, 1844 yılında Gavatelli Paşa, bandoda görevlendirildi.

Sultan Abdülaziz, Gavatelli Paşa’ya sarayın harem dairesinde bulunan Çerkes câriyelerden (saray görevlisi kadınlardan) bir orkestra oluşturulması için görev verip, duyduğuma göre devlet büyüklerinden bazı kişileri davet ederek, seksen (80) câriyeden oluşan bir bandoya, perde arkasından hoş şarkılar söylettirmiştir. Özellikle Fransa İmparatoriçesi Eugene (Ojeni) buna çok şaşırmıştır.

Sultan 2.Abdülhamid, kadınlardan oluşan bu orkestrayı kaldırarak, bandoyu düzenlemişlerdir. Bandoda bazı çok yetenekli kişiler varsa da, bunun için harcanan para gerçekten de akılları durduracak derecede fazladır. Bu konuda yapılan harcamalar ile Avrupa’da olduğu gibi insanları imrendirecek derecede (ünlü) bir Konservatuar kurulabilir ve mükemmel bir orkestra oluşturulabilir.

Gerek piyano, gerekse doğuya ait müzik aletlerinde beceri kazanan ve ustalaşan bazı hanımlar sayılabilir. Özellikle eski Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kızı olan Emine Hanım ve Halim Paşa’nın, Hamdi ve Ferid Beylerin ve Vuds Paşa’nın kızları güzel piyano çalarlar.

Sultan 2.Abdülhamid’in kızı ve kız kardeşleri de piyanoda yeteneklerini göstermişlerdir.

Zaten büyük bir zekâ göstermiş olan doğu toplumu (Osmanlı) kadınlarıyla ilgili sözü uzatmaya gerek görmeyip, bu sunumumu hazırlamak için yaptığım araştırmaya göre, şairliğe yatkınlıkları olduğunu da ifade edebilirim.

Doğu toplumu kadınlarının düşünceleri / eğitimleri geliştirildiği zaman, çocuklarına fen bilimleri ve sanayiyi sevmeyi öğreteceklerine şüphe etmem. Çünkü büyük kişilerin rehberlerinin ve öğüt verenlerinin, çoğunlukla anneleri olduğunu siz de iyi bilirsiniz.

Doğu toplumu kadınlarının eğitim konusunda olan durumlarını size aktarmaya çalıştım.

Sultan 2.Abdülhamid’in hoş şehri olan İstanbul’unda, ülkesinin kadınlarının eğitimi ve gelişimi için yapmış olduğu büyük çalışmalara teşekkür etmek amacıyla bir teşekkür telgrafı göndermek üzere, bu büyük kongrede hazır bulunan siz kültürlü kadınların bana katılmalarını arzu ve rica ederim.(1)

…

Üç bölümde anlatılanlardan : Matmazel Esmeralda'nın, 1893 yılında Amerika’nın Şikago Kenti’nde düzenlenen Kadınlar Edebiyat Kongresi’ ndeki konuşmasının sonunda, Sultan 2. Abdülhamid’e, kadınların eğitimi için yaptığı çalışmalar için bir teşekkür telgrafı çekilmesini önerdiğini anlamaktayız.

O, 2. Abdülhamid ki, Onu yıllarca ve büyük bir haksızlıkla (İngilizlerin ağzı ile olmalı)  "Kızıl Sultan" olarak yaftalamıştık. Bunlardan anladığımız, tarihimize çok kötü bir şekilde ve kasıtla düşman edildiğimizdir.

…

Matmazel Esmeralda: 1861 yılında İspanya’nın Barcelona şehrinde doğmuş, Paris ve Viyana’nın en iyi okullarında öğrenim görmüştür. Henüz 12 yaşına gelmeden, 1873 yılında Viyana Evrensel Sergisi’nde ilk kez halk karşısında müzik çalmıştır. 1886 yılında, doğmuş olduğu Barcelona’da, “Bilimler, Sanat ve Esnaf Akademisi”ni kurmuştur. 1887 yılında İstanbul’a, Osmanlı Sarayı için arp öğretmeni olarak gelmiştir.

…

Konuşmacı, Bir Osmanlı Vatandaşı (Hatta bir Müslüman) olmamasına rağmen, yaptığı çalışmalarla hem İslam Dininin inceliklerini öğrenmiş hem de Sultan 2. Abdülhamid’in halkının eğitimi için yaptıklarını açık yüreklilikle sergilemiştir.

Şimdi bize düşen : O dönemlerden (1800’lerden) başlayarak yaklaşık 150 yıllık eğitim serüvenimizi (gelişmeleri) rakamlarla açıklayarak, aktarmaktır.

Ve biliriz ki, Bizim Milletimizin büyüklüğü onun vefasındadır. Kim ki, ülkesi ve halkı için bir değer üretmişse ; halkı onu hiçbir zaman unutmamış  ve hizmetleri hayırla yadetmiş, etmeye devam edecektir.

…

Önce kaynaklarımızı verelim: (Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı – 1897 (T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü). Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt 5. Hazırlayan : Prof. Tevfik Güran.

Sy.20 – İmparatorluğun Toplam Nüfusu

Sayılan Toplam Nüfus (1897) : 19.050.307

Müslüman Nüfus : 14.111.945 (nüfusun %74,08’i). (7.499.798 Erkek ve 6.612.147 Kadın).

Müslüman Olmayan Nüfus : 4.938.362

Sy.22 – Tüm Nüfusa Göre Yaş Dağılımı

Sy.98 – Osmanlı’da Müslüman halk için okul – Müslüman olmayan halk için okul – yabancı okulları sayıları

Sy.98 – Devlet Okullarının Türüne Göre Müslüman Halktan Olan Öğrenci Sayıları

***

Müslüman Halk İçin Yapılacak Yaklaşık Okuma-Yazma Oranı Hesabı

Notlar : Okuma – yazma oranı, ilkokul okuyan öğrenci ve ilkokul çağında olan yaştaki öğrenci sayısı oranlarına göre yaklaşık olarak hesaplanmıştır. İlkokullar ülkede çok uzun yıllardır eğitim vermekte olduğundan, nüfusun ilkokul çağında olmayan (daha yaşlı) nüfusu için de aynı okuma-yazma oranı tahmini kabul edilebilecektir.

***

İbtidai Mekteplerde (ilkokullarda) öğretim süresi, 3-4 yıl olup, 1891 yılında okutulan dersler arasında, Türkçe okuma – yazma, Kur’an-ı Kerim okuma, Dilbilgisi, İmla, Tarih, Coğrafya, Hesap ve Güzel Yazı dersleri bulunmaktaydı.

1913 yılında ise ilkokullarda öğretim süresi 6 yıla çıkartılmış olup; Doğa Bilgileri ve Uygulaması, Sağlık, Medeni – Ahlaki – İktisadi Bilgiler, El İşleri ve Resim, Beden Eğitimi, Okul Oyunları, Askeri Eğitim (erkeklere) ve Dikiş İşleri (kızlara) gibi dersler ilave edilmiştir. Bu müfredat değişikli o dönem için geçiçi olarak yapılmış olsa da, 1961 yılına kadar Türk ilköğretim sisteminin yasal omurgasını oluşturmuştur.(2)

Teşekkür: Konu ile ilgili makalelerin ve belgelerin; İngilizceden Türkçeye tercüme edilmesinin yanında orijinal belgelerin günümüz Türkçesine çevrilmesine değerli katkılarından dolayı Evladım Yılmaz Tamer Argüç’e teşekkür ediyorum.

Devam edecek

-Osmanlı ve Cumhuriyet eğitim rakamları

www.canmehmet.com

Resim: (Yazı tarafımızdan düzenlenmiştir.)

(1) Kaynak: Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın, Sy.277~287 (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:137).

https://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/arsiv_belgelerine_gore_osmanlida_kadin.pdf

(2)Kaynak : OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDAN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE İLKOKUL PROGRAMLARI (1870 - 1936). Lütfi Budak, Çiğdem Budak.

Uluslararası Türkçe  Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 3/1 2014s. 377-393.

http://www.tekedergisi.com/Makaleler/1833945977_24budak.pdf