Oyak üyelerinin geleceği önemsenmelidir.

OYAK Üyelerinin Geleceği Önemsenmelidir.

Oyak 1961 yılından beri üyelerinden aldığı ödemelerle faaliyetlerini sürdürmektedir. 2015 itibariyle Oyak üye sayısı 311 bindir. Grup Demir çelik, çimento, beton, otomotiv, kimya, enerji, lojistik ve finansal hizmet sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Finansal yatırımları zaman içinde artmıştır. Oyak'ın kendi hesabına göre varlıkları 2015 itibariyle 22.4 milyar TL'dir. Günümüz değeri dolar bazında  (22.4/3=7.48 milyar $) yaklaşık 7.5 milyar $ sayılabilir.

Oyak'ın gelirleri finansal gelir 1.1 milyar TL, şirket -hisse yatırımlarından geliri 1.9 milyar TL, gayrimenkul yatırım geliri 0.3 milyar TL ve toplamı 3.3 milyar TL'dir (1.1+1.9+0.3=3.3). Dolar olarak 1.1 milyar $ sayabiliriz. En büyük gelir %56 şirket hisse yatırımları gelir kalemidir. Finansal gelir %33, kalanı gayrimenkul yatırım gelirleri %9.7 sayılabilir.

7.5 milyar dolarlık varlık 1.1 milyar $ gelire yol açabilmektedir. Bu yaklaşık  %14.7 oranında bir gelirdir (1.1/7.5=%14.7). Oyak yıl içinde kullandığı ortalama rezerv kaynağını 19.4 milyar TL, yaklaşık 6.47 milyar $ saymakta ve 1.1 milyar $ gelirini buna oranlayarak  %17 nema sağladığını (1.1/6.47) beyan etmekte ve enflasyon oranı TÜFE, %8.8'e göre Üyelerine 1.9 kat daha fazla gelir dağıttığını belirtmektedir.

Konuya basit 100TL olarak bakarsak paranız 117 TL olmakta aynı alım gücü için 108.8TL gerektiğinden gerçekte paranız 117/108.8=107.5TL olmakta ve enflasyon karşısında paranız %7.5 reel faiz getirisi sağlamaktadır. Bu gelirin  iyi bir değer olduğu ifade edilebilir.

Emekli Oyak mensuplarının iki beklentisi vardır. Yıllık gelir miktarı her yıl en az enflasyon oranı kadar artsın ve Oyak'taki paraları zaman içinde enflasyon karşısında aşırı değer kaybetmesin. Genelde Oyak masrafları ve riziko primi çıkarıldığında, Üye'nin parasının %9 veya %10'u oranında yıllık bir maaş getirisi olmaktadır. Kaba hesapla 100 bin TL parası olan Üyenin parası 107bin TL'ye ulaşmakta ve ayda yaklaşık 800TL-900TL yılda 10 (on) binTL gelir elde etmektedir.

Bir başka deyişle Oyak'ın finansal alanda kullandığı Üye parası, emeklilik maaşı sebebiyle,  enflasyona göre %8.8 değil  %1.5-%2  azalmaktadır. Üye parası alım gücü 107/108.8=%98.3, alım gücündeki azalma %1.7'dir. Burada Üyenin geçen yılki 100TL'sinin  alım gücü 98TL'ye düşmektedir.

Ancak 100bin TL kaynak için 10 bin TL civarındaki gelir iyi bir kaynaktır. Üye Oyak'taki  parasının %9-%10'una yakın bir maaş geliri elde etmektedir. 53 yaşında emekli olan bir Oyak üyesinin otuz (30) yıla yakın bir süre bu gelire ihtiyacı olabileceği düşünülebilir.Ankara'da değeri 100bin TL, aylık kira getirisi 700 TL olan bir ev gibi bu para emekliye gelir sağlayabilmektedir.

Başlangıçta üye emekli olup, Oyak'a bıraktığı para bir yıl Oyak tarafından işletildikten sonra elde edilen gelirin bir kısmı ana paraya ilave edilmekte ve daha çoğu emekli getirisi olarak sunulmaktadır. Üye yaş aldıkça ana parası enflasyona fazla yenik düşmeyecek durumda tutulmakta örneğin %2 değer kaybı ile alım gücü 72 kuralına göre 36 yıl sonra yarı değerine düşmektedir (72/2=36 yıl).  Oyak, ayrıca emekli üyesine yaş aldıkça  emekli maaşı payını  biraz artırmaktadır. Üye vefat ederse mirasçıları parayı almak veya sağ kalan eşi kocası gibi devam etmek haklarına sahip olabilmektedir.

Oyak'ın çalışan  üye sayısı 242 bin, emekli maaşı getiri sisteminde olan üye sayısı 62 bin civarındadır. Bu rakama 1 kişi emekli yaklaşık 4 kişi katkıda bulunuyor diye bakılmasın. Üyelerden gelen yasal kaynaklar 1358 milyon TL (452 milyon dolar) iken ödenen meblağ 1873 milyon TL'dır  (624 milyon dolar). Üyelere yapılan ödemeler; emekli maaşı getirisi, ayrılanlara, pay azaltımı yapanlara, ölenlere yapılan ödemeler olarak algılanabilir. Oyak nakit fark dediği 515 milyon TL parayı , 172 milyon doları (624-452=172) bulmak, kazanmak durumundadır.

Üyelerden %10 civarında yapılan kesintiler 2015'te 31 yıl hizmet veren subay için 31 703TL, astsubay için 27 166TL'dir. Basit ve eşit taksit hesabıyla subay yılda 1023TL, astsubay 876TL ödemektedir. Her yıl eşit miktarda para biriktirildiğinde (annuity hesabı) subay astsubay parası %12 -%13 civarında artmaktadır. Erişilen para subay için 368 442 TL, 122 814 $  ve astsubay için 100 bin doları bulabilmektedir. Ancak enflasyon ülkemizde yüksek olduğundan günümüz hesabıyla yılda 1000 $ biriktiren kişi 31 yıl buna devam etse ve faiz %8 olsa erişilecek rakam bileşik faiz sebebiyle  123bin$a gelmektedir. Doların enflasyonunu %2 alırsak 31 yılda alım gücü %53 civarına gelmekte ve 123x0.53=65 bin $ alım gücüne erişilmektedir. Bu rakam her yıl 1000 $ biriktiren kişi için %4-%5 reel faiz bandındadır.

Bu hesaplarla söylenebilir ki Oyak'ın üyelerine müthiş paralar verdiği söylentisi bir şehir efsanesidir. 31 yıl veya daha fazla sürede biriktirilen paranın, yüksek enflasyon sebebiyle eriştiği değer yüksek gözükmektedir.

Oyak'ın yönetim kadrosu Coşkun Ulusoy ve ekibi Mayıs 2016'da ayrılmış, Yönetim Kurulu Başkanı iki yılı kalmasına rağmen görevinden istifa etmiştir. Gazete yazılarının bazılarında askerlerden oluşan Yönetim Kurulunun rolünün on altı yıl boyunca sembolik olduğu, Genel Müdürün her şeyden sorumlu olduğu ve Oyak'ı  Oyak yapanın Genel Müdür olduğu şeklindedir. Ancak bu görüş hatalıdır. Yönetim Kurulu Başkan ve Üyelerinin Kurum varlığını korumak, yanlış yatırımları süzmek, aşırı atılganlık çabalarını ve kurumsal riski azaltmak gibi rolleri küçümsenmemelidir. 

Oyak yapılanmasında Genel Müdür muhtemelen Yönetim Kurulunda yer almakta ve Denetim Kurulu kendisine bağlı bulunmaktadır. Şirketlerde bu tür yapılanma özeldir. Bu tür yapılanmada şikayet konusu önce Genel Müdürün onayını gerektirmektedir. Şirket çalışanlarından Genel Müdüre muhalif olanlar bu yapılanmanın, yapılan harcama ve yanlış yatırım hatalarına yeterince müdahale imkanı vermediğini dillendirebilmektedir. Çare olarak  Denetim Kurulu ve çalışanlarının objektif değerlendirme sunup, hataları yeterince belirtmesi, için Denetim Kurulu Üyeleri ve çalışanlarının, maaş tayini ve sicil dahil, Yönetim Kuruluna ve Yönetim Kurulu Başkanına sorumlu olmasının daha iyi olacağı görüşleri ileri sürülmektedir.  

Her iki yapılanma tipi de incelendiğinde artılar ve eksiler bulunmaktadır. Oyak yapılanmasında Denetim Kurulunun Genel Müdüre bağlı olması O'nun önceden haberdar olması ve tedbir almasında yararlıdır. Ayrıca kendisi konuyu isterse Yönetim Kurulu'na götürebilir. Bu tür yapılanmanın makro mahzuru büyük yanlışlıklar olmasına rağmen bunun Yönetim Kuruluna Genel Müdür tarafından engellenerek iletilmemesi sorunudur. Holdinglerde güçlü ve yetkili bir (1) beyaz yakalı isterse bin (1000) mavi yakalıdan daha fazla zarar verebilmektedir. Bu tür bir olayın Oyak'ta olmadığı varsayılabilir.

Denetimin Yönetim Kuruluna sorumlu olması durumunda bu yapılanma artı olarak Yönetim Kurulunun büyük küçük her şeyden haberdar olmasına imkan verebilir. Mahzuru ise Genel Müdürün serbest çalışmasını kısıtlamakta, sürekli hesap verir durumda, savunmada kalmasına sebep olabilmekte, Genel Müdüre iş yaptırmak, akraba ve tanıdığını işe sokmak isteyen Yönetim Kurulu Üyelerinin Denetim raporlarına bakarak O'nu hedef almasına, yıpratmasına  sebep olabilmektedir. Uygulamada  Denetimin Genel Müdüre bağlı olmasının getirdiği yeterince bilgi elde edememek mahzuru, hiç bir yönetici sıfır hata durumunda olamayacağından, geçerlidir. Ancak dürüst bir Genel Müdür varsa bu eksiklik abartılmamalıdır. Karar veren Yönetim Kurulu'nun Holdingteki herşeyi bilmesine, işitmesine de gerek olmadığı görüşleri vardır.

Denetimin Yönetim Kurulu Başkanına bağlı olması durumunda, Başkanın Denetimden beklentinin; hata ve kusurların bildirilmesi, geleceğe yönelik potansiyel artı değer sağlayan  iyi çözümlerin sunulması ve önerilerden uygun bulunanların Yönetimce uygulanması olduğunu dikkate alması, Denetimin icrayı iş yapamaz konumuna getirmesini engelleyerek denge sağlaması gereklidir.

Genel Müdürlük makamı Yönetim Kurulu çalışmalarında bulunabilir, oy hakkı olmaması, icracı kişi olması yönünden sorumluluğunu daha azaltır. Genel Müdür, Holdingin sahibi değildir, Yöneticidir. Genel Müdür Yönetim Kurulu Üyesi ve Denetim O'na bağlı, icracı insan kadrosu O'na bağlı olursa aşırı yetkilidir. Doğrusu Genel Müdür çalışandır. Şirket sahipleri Yönetim Kurulu Üyeleridir. Risk ve zarar sorumluluğu uzman kişilerden oluşturulan Yönetim Kurulunundur.

Oyak Denetleme Kurulu raporunda; şirket yatırımlarında gelir getiren alanlarda sektörel çeşitlilik ve dengeli dağılımın devamı, yurtdışı yatırımlar hakkında Yönetime ve Genel Kurula bilgi verilmesi, yurt içi ve dışındaki kârlı sektörlere yatırım fırsatları incelenmesi, Holding şirketlerinin finansal risklerinin takibi, şirketler arası müşterekliğin geliştirilmesi, ana kalemlerdeki gelir gider durumunun üç ayda bir takibi, likidite riski, gelir gider dengesi, konut kredi faizinin piyasaya paralel olması, zarar eden veya yeterince kâr edemeyen şirketlerin incelenmesi, iç denetimin etkinliğinin artırılması, Oyak'ın kamu kuruluşu sayılmaması davasının takibi, usülsüz işlemlerin takibinde titizlik önerilmektedir.

Dışarıdan gelen Denetim Şirketlerinin  rolü şirketlerde abartılmamalıdır. Onlar, içeride çalışanın gördüğü sorunları göremez, sorarlar.  Ayrıca, gelecek sene iş almak amacıyla, çözüm gerektiren problemleri yeterince yüksek sesle söyleyemezler, tavsiye ederler.

Anglo Sakson şirket yaklaşımında sonuca bakılması, raporların, bilgi akışının doğru olması durumunda CEO'nun yetkili kılınması kabul görebilir. Alman, Japon yaklaşımında Yönetim Kurulunda  tüm önemli ilgililerin yer alması ve alanlarında uzman olması, bağımsız olması, iş trafiğinin yoğun olması ve Genel Müdürün icracı olması anlayışı devam etmektedir.

Oyak'ta 18'i doğrudan 70'i dolaylı olan 88 şirket bulunduğundan, 29 bin personel buralarda istihdam edildiğinden ve gelirin en büyük kısmı, %55'i,  bunlardan sağlandığından şirketlerin verimli çalışması, etik olması önemlidir. İkinci gelir kalemi üçte bir gelir kalemi, %33, olan finansal gelirlerdir. Gayrimenkul yatırım gelirleri %9.7 civarındadır.

Önem sırasına göre Şirketlerden elde edilen gelir, Finansal gelir ve Gayrimenkul yatırım geliri Oyak'ta odaklanılacak üç ana kalemdir. Şirketlere yeterince serbest çalış, hukuk içinde kal, yıl sonu kâr getir yaklaşımı tavsiye edilebilir.  Ancak bu gelirlerin onlarca yıl devamı için de yeterince yatırım yap, fikri hep taze tutulmalıdır. Bu gelirin üçte ikisi (%66) demir çelik ve %17'si çimento sektöründen sağlanmaktadır. Bu durumda Oyak, demir çelik ve çimento alanında yurt dışındaki tüm arge gelişmelerini takip etmeli ve Türkiye'de gecikmeden uygulayabilmelidir.

Finansal alana yatırım ise her zaman kâr yaklaşımını değil, uzun dönemde kâr yaklaşımını ve güvenilir alanlara yatırımı, Warren Buffet yaklaşımını, gerektirmektedir. Gayrimenkul yatırımları sabır işidir. İstanbul, Ankara geliştikçe büyük bir arazi, imar geçince yüz (100) kat daha fazla değerlenebilir. Oyak varsa arazisi bunu kıymetlendirme şirketleriyle değerli kılmak, üzerinde uygun yapılar oluşturulması için Belediyelerle işbirliği yapmalıdır.

Oyak misyon  ve vizyonu incelendiğinde;                                                                                             Misyon; "Üyelerine arzulanan hizmetleri sağlamak,  üyelerine en çok nemayı sağlamak bu amaçla portföy ve iştirak yatırımları yapmak" anlaşılmaktadır. Vizyon; " Oyak üyelerine ve ülkeye yararlı yatırımlar yapmak, kaynaklarını riske sokmadan reel kâr dağıtmayı hedeflemektir". Oyak gelişmiş ülke deyimiyle "Tamamlayıcı bir Mesleki Emeklilik Fonudur". Kârlılık, verimlilik, kurumsal yatırım ilkelerine göre üyelerin  emaneti parayı yönetmektedir".

Oyak'ın 7.5 milyar $'lık  varlığının uygun şekilde yönetilmesi; 1.5 milyon aile ferdi için (311 binüyex5kişi), ve varlığını devam ettirmesi Hükümet için (Türkiye'de sağlanan verginin %1.14'ünü Oyak ödüyor) önemlidir. Oyak istihdam sağlayan tüm Kurumsal Holdingler gibi desteklenmelidir.

Atanan yeni Genel Müdür ve Yönetim Kurulunun amacı Oyak'ın gelişmeye devam etmesini ve verimli çalışmasını sağlamak olmalıdır. Devralınan miras heba edilmemelidir. Büyüğü küçültmek, varlıkları ederinden ucuza satmak, kaynakların kullanımını sahibi olmayanlara devretmek doğru değildir ve marifet değildir.

Oyak'ın varlıklarını küçültüp, satmak nema dağıtmak şu anki emeklileri memnun edebilir ama iki yüz altmış (260) bin üzerindeki çalışanların geleceği de korunmalıdır.

Bu amaçla ileriye bakmak, yıllık güncel uygulama yanında beş (5) yıllık bir stratejik (misyon ve vizyon yenilenmesi dahil) plan yapılması, var olanın güncelleştirilmesi, geliştirilmesi faydalıdır.

Yeni yönetimin Hükümet tavsiyesiyle atanmış olması, daha iyi adaylar teklif edilmemişse, normal karşılanabilir. Holdinglerin amacı Hükümetlerle çatışmak değil, üyelerinin refahını artırmaktır.

Türk olarak, yaşayanlara kıymet vermemek kusurumuza son vermeli, Oyak'a uzun yıllar hizmet edenlere teşekkür etmek ihmal edilmemelidir.

Kaynaklar:

Oyak Dergisi Haziran 2016

Metin Münir T24 Yazarı "oyak'ta ordu dönemi bitti, AKP dönemi başladı" 26 Mayıs 2016