Öyküde ton

Dilde ton, yazanın ya da konuşanın, konuyu ele alışındaki hassasiyetini, niyetini ve duygularını açığa çıkaran öğelerin tümüne denir.

Konuşmada ses, duyguları belirtecek biçimde çıkarılır. Buna sesin tonu denir. Metnin tonuysa yazarın niyeti ve duygularının aktarımıdır.

Yazar metin aracılığıyla okur üzerinde duygusal ya da düşünsel bir etki yaratmaya çalışır. Okuru ruhsal yönden etkileyip, onda hayranlık, coşku, acıma, nefret vb duygular uyandırmak, ona bazı fikirleri aşılayarak onu yönlendirmek, kışkırtmak, eyleme geçirmek isteyebilir.

Bunu yaparken de bazı şeyleri över, yerer, okuru güldürür ya da ağlatır. Biçemini de amacına göre belirler. Güldürücü, dokunaklı, duyguları kamçılayan, kişisel duyguları dile getiren, alaycı, eleştirel bir biçeme başvurur.

İşte okur üzerinde bıraktığı etki incelendiğinde, bir öykünün tonu ortaya çıkar. Güldüren ton okuru eğlendirir. Alaysı ton dolaylı yoldan bir şeyleri eleştirir. Trajik ton kötümser, kaderci, çıkışı olmayan bir gidişi anlatır. Dramatik ton, okuru heyecanlandırır, korkutur. Acıklı ton, heyecan verir, acıma duygusuna yol açar. Lirik ton kişisel duyguları aktarır, yergisel ton ise kişiyi, toplumu, düzeni taşlar.

Yazar, okurun ruhuna ulaşmak, onu öykü kişilerinin sevinçlerine, acılarına ortak etmek ister. Bu nedenle sevinç, sıkıntı, öfke, aşağılama, hayranlık, şikâyet, güvensizlik, kuşku, acıma, nefret gibi temel duygulardan yola çıkarak okurunu duygusal yönden etkilemeye çalışır. Öykü kişilerin duygularını, davranışlarını etkileyen, biçimleyen, yönlendiren sosyal ve politik yapıyı gözler önüne serer.

Öyküde ton, yazarın dünya görüşünün (iyimser, kötümser, geçmişe özlem duyan, umutlandırıcı, coşturucu) anlaşılmasına yardımcı olur. Onundünya görüşü de, aktarmak istediği duygularında gizlidir. Yazar, okuru düşündürmeyi, etkilemeyi, yönlendirmeyi amaçlayan mesajını açıkça verdiği gibi onu okurun anlayışına da bırakabilir. Bu nedenle duygu aktarımı ve duygulandırma için kullanılan sözcükler, başvurulan söz sanatları, anıştırmalar, betimlemeler ile öykü kişilerinin davranışları ve vücut dilleri çok önemlidir.

Bir öyküye güzel diyebilmek için ton da öykünün olmazsa olmazlarındandır.