Prematüre bebeklerde gözden kaçan risk

Tüm anne adayları zamanında doğum yapmak ve sağlıklı doğan bebeklerini kucaklarına almak ister. Bazen ne kadar dikkat etseler de bebek prematüre doğabilir. Erken doğan bebeklere  bir süre kuvöz bakımı yapılabilir.

 

Bu bebeklerde göz gelişimi ile ilgili Prematüre Retinopatisi hastalığı denilen durum ile karşılaşılabilir. Bebeğin kaldığı yoğun bakım şartları gelişimini etkilerken, çocuk doktorunun da gerekli gördüğü durumda mutlaka göz muayenesinin yapılması hayati önem taşır. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Şengül Özdek, Prematüre Retinopatisi hastalığı ile ilgili merak edilen soruları yanıtladı.  

 

Prematüre Retinopatisi (ROP) Nedir?

Normalde bebek anne karnında doğum vaktine kadar (38-40 hafta) normal damarlanmasını tamamlayan retina (ağ tabaka) erken doğan bebeklerde bu damarlanma tamamlanamadan doğmuş olur. Bebek ne kadar erken doğar ve doğum ağırlığı ne kadar küçük ise o kadar geniş bir alan damarlanamamış durumdadır. Bu damarsız bölge doğumdan sonra gelişimini tamamlayabilir. Ama bebeklerin bir kısmında bu damarlanma duraklar ve normal gelişimini tamamlayamaz. Bu aşamada damarsız kalan bölgelere kan ve oksijen taşınamadığından vücut buraları beslesin diye damarsız alan sınırında yeni damar oluşturmaya çalışır. Fakat bu yeni damarlar normal damarlar gibi değildir. O bölgeyi besleyemediği gibi, anormal yapıları nedeniyle zarlar oluştururlar, kolay kanarlar ve retinayı çekerek retina dekolmanı dediğimiz tabloya neden olurlar. Bu durum kısaca ROP adı verilen prematüre retinopatisi hastalığıdır ve zamanında tedavi edilmezse körlüğe neden olabilir. 

 

Bu durum çok önemli bir halk sağlığı problemidir ve son 10 yılda ülkemizde çok gelişme kaydetmiş durumdadır. Daha önceleri bu konuda eğitimi ve tecrübesi olan hekim sayısı son derece kısıtlı olduğundan birçok prematür bebek yoğun bakım şartlarında yaşatılabiliyorken göz muayeneleri yapılmadığından ancak evre 5 olduğunda, göz bebekleri beyazlaştığında yani iş işten geçtikten sonra fark ediliyordu. Günümüzde ROP hastalığına gönül veren hekimlerin sayısı daha artmış olmakla birlikte halen yetersiz olduğunu söylemeliyim. Özellikle evre 4-5 aşamasında ameliyat gerektiğinde bu ameliyatı yapan hekim sayısı maalesef bir elin parmakları kadar dahi yoktur.

 

Tüm erken doğan bebeklerde görülür mü? Kimler risk altındadır?

32 haftanın veya 1500 gramın altında doğan tüm bebeklerin doğumdan sonra 4. haftada mutlaka göz dibi muayenelerinin yapılması gerekir. Ayrıca bebekte rastlanan akciğer sorunları, kalp damar hastalıkları, beyinde yaşanabilecek problemler, ağır enfeksiyonlar, uzun süreli kuvöz bakımı ve yüksek oksijene maruziyet, ROP gelişme riskini arttırdığından, 32 hafta ve bin 500 gr’dan daha büyük doğan bebekler de eğer çocuk doktoru gerekli görüyorsa mutlaka ROP muayenesi olmalıdır. Bebek ne kadar küçükse ROP gelişme riski o kadar yüksektir. Ayrıca yeni doğan yoğun bakım kalitesi ne kadar iyiyse bu durumun gelişme riski de o kadar azalır.

 

Bir kez göz muayenesi yeterli midir?

İlk ROP muayenesi yapılan bebekte damarlarının gelişimine ve hastalığın ciddiyetine göre muayenenin belli aralıklarla (1-2 hafta aralıklarla) retina damarlanması tamamlanana kadar tekrarlanması gerekir. Muayene öncesi göz bebeğinin damla damlatılarak büyütülmesi gerekmektedir. İdeal bir ROP muayenesi göz bebeğinin tam büyümesi sağlandıktan sonra yapılmalıdır. Damlatılan bu damlaların geçici olarak yüzde kızarıklık, ateşlenme, hazımsızlık, hırçınlık ve geçici solunum zorluğu ya da çok ender olarak durması gibi yan etkileri olabilir. Muayene esnasında da solunumun durması ve ani ölüm çok ender olarak rastlanabilir. Muayene toplamda birkaç saati alabilir. 

 

ROP’un tedavisi var mıdır?

Retina damarlarının etkilenme şiddetine göre ROP’un hafiften ağıra 5 evresi bulunur. Tedavinin başarısı hastalığın evresi ile ilgilidir. 

 

Evre 1 ve Evre 2’ de takip yeterlidir zira bu evrelerde retinanın damarsız alanlarının halen kendiliğinden damarlanma ve hastalığın gerileme şansı vardır. 

 

Evre 3’den itibaren lazer tedavisi yapılmalıdır. Bu evrede bazı seçilmiş vakalarda göz içi ilaç enjeksiyonu uygulamaları da yapılabilmektedir. 

 

Evre 4 de retina dekolmanı kısmen başlamıştır ve acil ameliyat gereklidir. Bu evrede cerrahi ile iyi sonuçlar alınabilir. 

 

Evre 5 de tüm retina dekoledir, gözbebeği sıklıkla beyaz görünüm almaya başlamıştır ve maalesef çoğunlukla tedaviden sonuç almak pek mümkün değildir. Cerrahi denenebilir ancak bu operasyonların başarı şansı düşüktür, görme beklentisi son derece azdır. 

 

ROP’lu bebeklerde ilerde başka göz sorunları çıkabilir mi?

Erken doğan bebeklerde tedavi ile veya tedavisiz ROP gerilese dahi, şaşılık, göz tembelliği, yüksek miyop ve astigmat nedeniyle gözlük ihtiyacı, göz tansiyonu, retina dekolmanı gibi göz hastalıklarının olma riski de diğer bebeklere göre daha fazladır. Bu nedenle ömür boyu yakın takipleri gerekir. 

 

ROP da lazer tedavisi nasıl bir işlemdir?

Tedavi kararı alındığında zaman kaybedilmemelidir zira durum acildir ve mümkün olan en kısa süre içinde yapılması gerekir. Genel anestezi veya bebeği sakinleştirecek çeşitli ilaçlar verilerek uygulanabilir. 

 

Lazer işleminin amacı damarlanmamış retina bölgesinde yanık oluşturmak suretiyle anormal damar gelişimini baskılamak ve retina dekolmanı riskini en aza indirmektir. Lazer tedavisi hastaların birçoğunda başarı sağlarken, bir kısmında tedaviye rağmen retina dekolmanına ilerlemektedir. Tedavinin başarı oranı ROP tipine göre farklılıklar göstermektedir. Lazer tedavisine rağmen hastalığın ilerlemeye devam etmesi halinde kalıcı körlüğe neden olabilecek evre 4-5’e ilerleme gelişebilir ve tedavi edilmeme durumunda ROP çocuklarda kalıcı körlüğün en sık nedenidir. 

 

Göz içi ilaç enjeksiyonu (İntravitreal anti-VEGF tedavisi) ne zaman yapılır?

Göz içine enjekte edilen ve anormal damar gelişimini engelleyen bir ilaç ile yapılan yeni bir tedavi yöntemidir. İşlemin lazer tedavisine göre daha kolay olması, anestezi gerektirmemesi, kısa sürmesi, işlem sonrası retinanın damarsız bölgelerine tekrar damarlanma şansı vermesi dolayısıyla görme alanının korunması gibi birçok avantajı vardır. Bununla birlikte, verilen bu ilacın prematüre bebekte damarlanmanın halen devam etmekte olduğu beyin, akciğer gibi diğer organlarda da normal damarlanmayı etkileme ihtimali nedeniyle uzun vadede olabilecek gelişimsel problemler ve sistemik sorunlar konusunda çalışma sonuçlarının henüz yeterli olmadığını da unutmamak gerekir. Bu nedenle özellikle lazere cevabının yetersiz olduğu bilinen agresif ROP tipleri, lazer yapılmasına engel teşkil eden göz bebeğinin büyümediği, göz içi sıvının bulanık olduğu durumlar ve keskin görme noktasına kadar damarların gelişmemiş olduğu durumlar dışında lazer tedavisi yine de ilk tercih olmalıdır.

 

Tedavinin kabul edilmemesi durumunda karşılaşılabilecek komplikasyonlar nelerdir?

Hastalığın ilerlemeye devam etmesi halinde kalıcı körlük gelişir ve ROP çocuklarda kalıcı körlüğün en sık nedenidir. Bunun dışında göz küresinin zamanla küçülmesi, gözlerde çukurlaşma, saydam tabakada beyazlaşma, gözlerde kayma ve titreme sıklıkla görülen kozmetik sorunlardır. 

 

Prof. Dr. Şengül Özdek kimdir?

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun olduktan sonra Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları Ana Bilim Dalı'nda uzmanlık eğitimini aldı. Gazi Üniversitesi Göz Kliniğinde öğretim görevlisi olarak Retina Birimindeki çalışmalarına devam ediyor ve asistan eğitiminden sorumludur. Uluslararası dergilerde yayınlanmış 59, ulusal dergilerde yayınlanmış 73 bilimsel çalışması mevcuttur. Evli ve 2 çocuk annesidir. Türk Oftalmoloji Derneği (TOD), Avrupa Vitreoretinal Cerrahi Derneği, American Academy of Ophthalmology ve Avrupa Retina Derneği üyesidir. TOD Retina birimi ve Vitreoretinal Cerrahi birimi aktif üyesidir.