Rochdale Haksever Öncüleri

Rochdale Haksever Öncüleri kooperatifi,  İngiltere’de, Manchestere’in bir varoşu olan Rochdale’de, 21 Aralık 1844’de kuruldu. George Jacob Holyoake, “Rochdale Haksever Öncüleri Tarihi”[1](1893) adlı yapıtıyla, kooperatifçilik yazınına önemli bir eser katmıştır. Pek çok yazar, bu eseri ve Rochdale öncülerini incelemiş ve bugünün kooperatifçilik ilkelerini,  Rochdale ilkelerini baz alarak, yeniden yorumlamışlardır.

1844’de ilk Rochdale mağazasının açılmasında, daha önceki İngiliz işçi hareketinin kooperatif deneyimlerinden yararlanılmış ve onları sınırlayan etmenler incelenmiştir. Gıda maddeleri dışında başka mal alamayacak durumda olan bu  becerikli işçilerin yaşamını , endüstri  devriminin mekanizmaları, fakirlik, bir araya gelememek, vb.. git gide zorluyordu.  Grevlerin yanında temel olarakişçinin özgürleşmesi için de mücadele verilirken, politik yükümlülükte üstlenilmek durumda kalınmıştır.

 Kooperatifin kurulması için yapılan toplantı, başarısız bir grev sonrasında gerçekleştirilmiştir. Tüketim kooperatifinin kurulması ve mağazanın açılmasında geçmişteki hatalardan ve eleştirilerden yararlanılmıştır. Rochdale üyeleri,  kendilerinden önce kurulan benzer amaçlı şirketlerin alım –satım biçimlerini incelemişler, ortakların tercihlerini belirlemişler, geçmiş uygulamalarda, elde edilen fazlaların yatırılan sermaye oranına göre dağıtıldıklarını gözlemlemişlerdir. Ayrıca selefleri ile bir dayanışmanın da uygulamaya konulması konusunu da düşünmüşlerdir.

 Rochdale öncülerinin saptamış olduğu kurallar, tüketim kooperatiflerin büyük çoğunluğunun ve diğer kooperatiflerin yönetiminde geçerliliğini hala sürdürmektedirler. Bunlar şöylece özetlenebilir:

Kooperatifin çalışmasıyla ilgili olan kurallar:

-       piyasa fiyatları ile alım- satım yapma;

-       fazlanın satın almalarla orantılı olarak dağıtılması (risturn).

Kooperatifin yapısıyla ilgili olan kurallar:

-       “bir insan, bir oy” deyimi ile özetlenmiş demokratik yönetim ilkesi;

-        üyelerin kooperatifçilik görevini yerine getirme niteliği;

-       ortak sayısının sınırsızlığı;

-        üyelerin dürüstlük temeli üzerinden seçimi;

-       siyasi ve dini tarafsızlık;

-       kazancın bir kısmının sosyal işler ve geleceğe yatırım için ayrılması.

Bu kurallar, Rochdale öncesi kooperatif kurallarına göre oldukça zorlayıcıdırlar ve eşitsiz ortamdaki bir ekonomik var oluşunun temelini oluştururlar.

Gerçekten Rochdale kooperatifi çok hızlı gelişti. İlk kurulduğunda mağazasında tereyağı, şeker, un, yulaf unu ve birkaç mum ile çok zayıf bir mal stokuna sahipti. Sonraki üç ay içinde çay ve tütünü mağazaya soktular. Onlar miktardan çok mal kalitesine önem veriyorlardı.

Altı yıl sonra üretim kooperatifine doğru yöneldiler. Bir değirmen aldılar, ancak sermayesi çok kısıtlı idi; kaliteli ve çok miktarda buğday satın almaları önemli bir sorundu. 1854’de iki iplik fabrikası kurdular, 1860’da ikinci bir değirmen aldılar.

Bununla beraber komşu kentlerde yeni kooperatifler kurulmaya başladı. Rochdale kooperatifi 10 yaşına geldiğinde İngiltere de kooperatif sayısı 1000’e yaklaşmıştı. Tüketim kooperatiflerinin çoğalması, toptan satın alma konusunda yeni bir bölümün oluşması gereğini doğurdu. Zaten 1853’den beri diğer kooperatifler için bu görevi Rochdale öncüleri yapmaktaydı.

1864’de bu bölüm, ilk “wholesale society” (toptancı mağaza) adıyla, toptan satış için Kuzey İngiltere Kooperatif Şirketi’ne dönüştü {Bugünkü [Cooperative Wholesale Society (CWS)]’nin kökeni}.

Rochdale öncüleri zamanla, salt tüketim kooperatifi organizasyonuna yönelecektir. İzleyen yıllarda toptancı mağazaların çoğalması, XIX. yüzyılın ikinci yarısında kooperatif gelişmenin önemli olayını teşkil eder.

Rochdale öncüleri 1991’e kadar bağımsız varlığını sürdürebilmiştir. 1991’de Norwest Cooperative Society’ye geçti; 2007’de Manchester merkezli  “The Cooperative Group” adlı melez bir şirket tarafından alınarak Rochdale öncüleri adıyla tekrar işletmeye açıldı.

Rochdale öncüleri, kooperatifçilik tarihinin en önemli mihenk taşıdır. Rochdale öncülerinin belgeleri,  Rochdale Boroughwide Kültürel Kurulu tarafından toplanmakta, korunmakta ve arşivlenmektedir. Rochdale öncülerinin ilk mağazasının açıldığı bina 1867’de satılmış, ancak daha sonra satın alınarak 1931’de müze haline getirilmiştir. Rochdale öncüleri 1976’da başka bir kooperatifle birleşince, müzenin orijinal adı kaldırılmıştır. Ancak 1989’da tekrar orijinal adını geri aldı.[2]

*

Mevcut ekonomik yapının karmaşık yapısı içinde kooperatiflere mutlaka yer vardır. Kooperatifçilerin yolu uzun, zor, ama imkansız değildir.

2012 yılında, kooperatifçilik tarihinin çok önemli kavşaklarından biri yaşandı.  BMÖ  2012 yılını “Kooperatif işletmeler daha güzel dünya kurar” ana temasıyla “Uluslar arası Kooperatifler Yılı” olarak kutlanmasını sağladı. Yine ayni yıl kooperatifçilik tarihinde bir  ilk yaşandı:”1.Uluslararası Kooperatifler Zirvesi” gerçekleştirildi. Zirvenin sonuç bildirgesinde düzenleyici kurulun en etkin üyesi ve dünyadaki kooperatif bankalarının en güçlülerinden bir olan “Mouvement Desjardins”in başkanı Monique Leroux, kooperatif devrimini ilan etti ve kooperatif modelin teşvik eylemlerine yükümlenmeğe herkesin katılmasına çağırdı: “Biz, kooperatifçiliği daha ileriye götürmek için lider gibi hareket etmeliyiz”[3] dedi.2014’de 2. Ve 2016’da 3.UKZ’si  gerçekleştirildi.

Kooperatifçi selamlarımla

Dr. Ayhan ÇIKIN