Sahip olmak ya da olmak...

Kavramın yaratıcısı, Erich Fromm (*)

Fromm’un bu muhteşem yaklaşımını ele almadan önce birkaç soru soralım kendimize:

‘Sahip olmak’ mı daha değerlidir, yoksa ‘olmak’ mı?

Nelere sahibiz ve neler bize sahip?

Doğu felsefesi ile öpüştüreceksek bu fikri; balık tutmayı bilmek mi, yoksa tutulan balıklara sahip olmak mı?

Sahip olduklarımız kadar mıyız, yoksa OLduğumuz kadar mıdır varlığımız?

Soruları çoğaltmak mümkün. Çünkü temelinde arzu edilene (genellikle bir bedel ödeyerek) sahip olmak ya da arzu edilen ne ise onu olmak yatıyor.

Fromm; “Mala, mülke, şöhrete, insana, bilgiye, sahip olmak demek, onları ele geçirmek, kendine mal etmek, onlara egemen olmak ve dilediğince kullanmaktır” diyor.

Oysa, “Olmak, sahip olmak’ın karşıtıdır. Olmak, her şeyi kendi bütünlüğü, canlılığı, kendi gelişimi içinde sevmek demektir” diye devam ediyor. (**)

İki kavramın yarattığı çağrışım bulutları öyle çok ki; hayatın her alanına yansıtmak mümkün. Bilmek ile inanmak kavramları arsındaki boyut farkından; ezberlemek ile öğrenmek farkına, hatta oradan da sevmek ile sevilmeyi sevmek saplantısına kadar uzanıyor.

Kaldı ki; bilmek işinin içinde bile sahip olmakla, olmak arasındaki uçurumlar kadar nüanslar var. Kimi, kuru bilgiyi ezber eder ve onun rehberliğinde yaşar. O ezber bilginin, fener ışığı mesafesi kadardır görüş alanı. Ki; saplantılar, tutkular, öğrenilmiş çaresizlikler, önyargılar vs. bu mecradan beslenir.

Kimi ise; bilgiyi kendi düşünce sistemine göre analiz ve sentez ederek içselleştirir ve kişilik oluşumunda yapı taşı olarak kullanır. Düşünürler, bilgeler, büyük sanatçılar, dehalar bu kaynaktan gelirler.

Ve maalesef…

Maalesef, geçmişten günümüze, dünyanın felsefesi sahip olmak üzerine kuruludur. Bu nedenledir, o kanlı - katliam savaşlar… Faşizmin, diktatörlüğün, feodal yapının, ağalık sistemlerinin temelinde sahip olmak yatar. Kapitalizm, sahip olmanın dayanılmaz bencilliğinden hortlamış canavardır örneğin.

Tüm hukuk, yönetim, eğitim sistemleri “sahip olmak” kültürünü besler ve oradan da beslenirler.

Ülke sınırlarının korunmasından, iki dönümlük arazi sınırları yüzünden kafa kol koparan hırstan tutun da; yarım ekmeği paylaşamayan aç gözlülüklerin temelinde sahip olmak yatar.

Oturduğu koltuktan bir türlü kopamayan, kopmamak için her türlü rezilliğe katlanan, onursuzlukları kaldırabilen o ruh, sahip olmak saplantısıyla kirlenmiştir.

Tüm bu sistemler, “olmak” kültüründen beslenmiş olsaydı, dünya ne kadar da yaşanası bir yer olurdu düşünebiliyor musunuz?

Hani o şarkılarda özlenen, “Kaldırın sınırları” nağmeleri, anlamlı olmaz mıydı? Nietzche’nin “İnsanlık henüz ilkel zamanlarını yaşıyor. Töreler ve dinler devri” dediği dönemi kapatmış olmaz mıydık?

Olurduk!

Çünkü olmak’ın içinde, önce kendine yetebilen, öğrenebilen, öğrendiklerini içselleştirip; üretebilen ve bir birey olarak, ‘kendine’ değil; tüm insanlığa ve doğaya fayda sağlayan kimse var. Ve temel öge üretebilmekte… Slogan, “Tüket, daha çok tüket” değil; “Üret, daha çok üret ve paylaş” olmalıydı…

Ve ikili ilişkiler…

Dostluklar, arkadaşlıklar, eşler, sevgililer…

“Sahip olduğum en değerli varlıksın” dendiği anda, kendine mâl edişin başladığı ilişkiler… Oysa, “olmak” kültürü ile beslenmiş olsaydı, ancak birbirine değer katan ilişkiler bütünü yaşanmaz mıydı? Sömürmek yerine, katkıda bulunmak; acıtmak yerine, yaraları sarmak; tökezletmek yerine, yeri geldiğinde eline âsâ olmak… Kıyamamak ve karşılıksız ve beklentisiz sevmek… Ve aynı şekilde de karşılık bulmak mümkün olsaydı, yitirilir miydi aşk?

Ne dersiniz? Sahip olmak mı, yoksa OLmak mı?

(*) Erich Fromm : http://tr.wikipedia.org/wiki/Erich_Fromm

(**)Kitabın Özeti: http://www.altinicizdiklerim.com/ozetler/SahipOlmakYaDaOlmak.pdf