Sebzelerde Hormon Meselesi

Her sebzenin eti yenmez konusu yanlış anlaşılmaktadır. Bilinçli üretilirse ve bilinçli tüketilirse her sebze her mevsim yenilebilir.

Medyada ve televizyonlarda özellikle kış günlerinde gündeme gelen önemli bir konu sebzelerde hormon kullanımı. Hormonlarla ilgili gereksiz yapılan spekülasyonlar neticesinde sebze fiyatları anormal ölçüde düşmekte ve üretici ve tüketici bu kavram kargaşasından zaman zaman zarar görmüştür. Bu konuda en büyük destek yine medyaya düşmektedir. Hormonlar kullanılan sebzelerde kalıntı bırakmadığı gibi sebzelerde bugüne kadar insan sağlığına olumsuz etkileri konusunda da bir kaynağa rastlanmamıştır. Hormonlar bazı sebzelerde Hollanda, İspanya, İtalya gibi ülkelerde dahil tüm dünyada kullanılmaktadır. Dolayısıyla en temel konulardan başlayacak olursak; hormon ya da bitki büyüme düzenleyicisi nedir ? Sebzelerde hormon kullanılır mı veya kullanılırsa hangilerinde kullanılır, hangilerinde kullanılmaz sorularının cevaplarını bulmak gerekmektedir.

Bitki Gelişim Düzenleyici BGD (Hormon) Nedir?

Doğal olarak bitkilerde oluşan, büyüme ile buna bağlı diğer fizyolojik hareketleri kontrol eden ve oluştukları yerden bitkinin başka yerlerine taşınabilen, çok az miktarda bile etkilerini gösterebilen organik maddelere “Bitki Gelişimini Düzenleyiciler (BGD) veya veya Bitkisel Hormonlar" adı verilir. Bitki Gelişim Düzenleyicilerinin ambalajı üzerinde bulunan etikete uyularak kullanılması gerekmektedir.

Serada ve açık tarlada üretiminde biber, hıyar, kavun, çilek ve karpuz bitkilerinde hormon kullanılmaz. Ayrıca patates, soğan, yeşil sebzelerde (marul, maydanoz, roka, tere, ıspanak, dereotu, semiz otu vb) hormon uygulaması yapılmamaktadır. Dolayıyla televizyonlarda hormonlu biber, hormonlu hıyar, hıyarların boyu hasattan sonra İstanbul Hali’ne gelirken 10-20 cm uzadı yönündeki açıklamalar kesinlikle yanlış ve yanıltıcı açıklamalardır. Özellikle hıyar meyveleri hasattan sonra diğer tüm meyveler gibi canlılıklarını insanlar tarafından tüketilinceye kadar korurlar ve hıyarda hasattan sonra uzama gibi bir durum söz konusu değildir. Hıyarda ancak nasıl patates ve soğan evde ya da manavda bir süre beklerse filizlenmeye başlarsa hıyarda da en canlı olduğu 1-2 gün çok az bir uzama ya da büyüme gözükebilir (0.2-03cm kadar) ki bu durum tüketici açısından zararlı ya da olumsuz bir sonuç doğurmaz.

Serada <ı>domates, patlıcan ve kabak yetiştiriciliğinde kış aylarında özellikle ısıtması ve sera yapısı (havalandırması, nem kontrolü iyi olmayan, gölgelendirmesi olmayan) iyi olmayan seralarda ve çok sıcak dönemlerde (bombus arısı çalışmadığı ve çiçek tutumları kendi kendine zor olduğu için) halk arasında ve kamuoyunda hormon denilen bitki büyüme düzenleyicileri bazı üreticiler tarafından zaman zaman kullanılmaktadır. İlkbaharda ve sonbaharda sıcak havalarda hormon kullanılmadan domates ve patlıcanda meyve tutumu sağlanabilir. Dolayısıyla özellikle ilkbahar döneminde halk pazarlarında, manavlarda, marketlerde kaliteli domates, patlıcan gibi meyvelerin görülmesinin sebebi bahar döneminde çiçeklerin sıcaklığın etkisiyle kendi kendine tozlanabilmesi ve kaliteli meyve oluşturabilmesidir. Ayrıca özellikle patlıcan ve domateste meyve tutumunu sağlamak için Bombus arısı son yıllarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Bombus arıları koloni olarak yaşarlar ve serada küçük özel kovanlarda seraya konurlar. Sera koşullarında Bombus arıları günlük olarak açan her çiçeği teke tek ziyaret ederek ve çiçeğin tozlanmasını sağlar. Bu arılar bal arılarından daha büyüktürler ve nektar ve polen toplamak için daha uzun ayaklara sahiptirler. Düşük hava sıcaklığında 5-6 °C sıcaklıklarda bile rahatlıkla çalışabilirler ve serada üretimde hormon uygulaması yerine kullanımı her geçen gün artmaktadır birkaç yıl içinde zaten bakanlık tarafından yasaklanan hormon kullanımı ortadan kalkacaktır.

Kabakta ise özellikle soğuk mevsimde (kış döneminde) meyve oluşumunu sağlamak için büyüme düzenleyicisi yani hormon kullanılır. Kabak bitkisinde erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde bulunduğu için tozlamada Bombus arısı kullanılamaz. Eğer Bombus ya da bal arısı kullanılırsa arı nektar almak için hem erkek hem de dişi çiçeği ziyaret eder ve bu sırada iri, içinde tohum bulunduran kabak meyveleri oluşur ve bu meyveler pazarda satılamaz ya da tercih edilmez.

Kış ayalarında televizyonlarda haberlerde şekilsiz ya da düzgün olmayan domates, biber, patlıcan sebzeleri gösterilerek bu sebzelerin hormonlu olduğu ve yenmemesi gerektiği konusu gündeme getirilmekte ve bilen bilmeyen herkes uzman olarak konuşturulmaktadır. Ülkemizde normal yetişme mevsiminin dışında yetiştirilen sera ürünleri için, hatta fazla iri sebze ve meyvelerin hormonlu olduğu yönünde peşin hükümleri ve yanlış kanaatleri vardır. Oysa meyve-sebze yetiştirme tekniğindeki ilerlemeler, ıslah edilen yeni çeşitler, diğer bilim dallarındaki gelişmelerin yansıması ve teknolojik gelişmelerin sağlamış olduğu imkanları göz önüne aldığımızda meyve ve sebzeler yıl boyu yüksek kalite ile üretilip insanlığın tüketimine sunulabilir. Kış aylarında kırmızı rengini tam alamamış domates, ucu eğri ya da siyah yerine az mor renkli patlıcan, normalden daha ufak biber meyveleri görülmektedir. Domateste özellikle uzun süre kapalı giden hava koşulları ve yanlış gübreleme uygulamaları domateste meyve rengini olumsuz etkileyebilmektedir. Yine patlıcanda da kapalı havalar ve soğuk havalarda meyve bitki üzerinde uzun süre beklemekte ve mor renkli patlıcan meyvelerinin oluşabilmektedir. Ayrıca günümüzde patlıcan çeşitlerinin çoğunluğu kış aylarında kendiliğinden hormon uygulaması yapılmadan meyve gelişimini sağlayabilmektedir. Biberde ise yeterli ısıtmanın yapılmaması, soğuk havalar meyvelerin normalden daha küçük, tohumsuz ve şekilsiz olmasına sebep olabilir. Ayrıca son yıllarda biberde çok farklı tipte biber çeşitlerinin (iri etli kırmızı, sarı ve turuncu renkli amerikan biberleri, acı ve tatlı kaypa közlemelik biberler, acı Meksika biberleri gibi) piyasada satılmaya başlaması bu biber çeşitlerinin kendine has özelliklerindendir. Zaten biberde hormon kullanımı diye bir olay yoktur. Televizyonlarda görüldüğü gibi her şekilsiz sebze hormonlu değildir, çünkü her sebzede hormon kullanımı yoktur.