Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

09 Aralık '09

 
Kategori
Tarih
 

Sened-i İttifak demokrasiye bir adım mı eşkiyalığın meşrulaştırılması mı

Sened-i İttifak demokrasiye bir adım mı eşkiyalığın meşrulaştırılması mı
 

osmanlıdan


Zorbalığın geçerli olduğu ortamda bir takım zorbaların sivrilmesinden normal bir şey yoktur. Acziyet içerisindeki devlet ise bu durumda asker toplamak, vergi toplamak, sefer ihtiyaçlarının giderilebilmesi için bu zorbalara dayanmıştır. Resmi sıfatlara da kavuşan bu zorbalar eyalet yönetimlerini ellerine geçirmişlerdir. 19. Yüzyılın başında ancak iki vilayet doğrudan doğruya sultanın yönetiminde idi. Devletin bu acziyetinin bu feodal beylerde gayet farkında idiler. Çıkar savaşları dönem dönem bu beylerin birbirleri ile bile savaşmasına sebep oluyor, dönem dönem ülke içindeki şehirlerin bile başka bir bey tarafından kuşatıldığı oluyordu. Saray da bu anlaşmazlıklardan yararlanmak suretiyle durumunu kurtarmanın hesaplarında olurdu çoğu zaman. Örneğin Evliya Çelebi Melek Ahmet Paşanın Van Eyaletine atanmasını ve Vana gidene kadar yaptıklarını okuyunca resmi bir ağız olan Evliya Çelebinin dahi bu gerçekliği çok olağan olarak kabul ettiğini çok rahat görüyoruz.

Belli yörelerde yönetimler fiilen ailelerin ve yerel hanedanların elinde idi. Örneğin, Çorum, Yozgat ve etrafı Çapanoğlu hanedanına aitti. Seyit Rıza da Dersim yöresindeki bu feodal beylerin temsilcilerindendir. Bunlar ve benzeri daha pek çok feodal Bey kurtuluş savaşında ve devamında sahneye çıkarak ‘bağımsızlıklarını korumak için’! genç cumhuriyeti yıkmaya çalışacaklardır.

Bu beyler arasındaki mücadele ve öne çıkma konusundaki en çarpıcı örnek sanırım çoğumuzun yakından tanıdığı Alemdar Mustafa Paşanın hikâyesidir. Ruscuk ayanlarından Ömer ağa halka fazla zulmettiği gerekçesiyle idam edilince kardeşi Tirsiniklioğlu İsmail Ağa 30-40 kızanıyla beraber dağa çıkar ve eşkiyalık yapmaya başlar. 3 yıl sonra devlet onu affeder ve kendisi Ruscuk ayanı olur. Kısa sürede etkinliğini ve gücünü arttıran Tirsiniklioğlu İsmail, Kuzey Balkan arazisinin en verimli topraklarına el koyar ve ayanları kendine bağlar. Sağ kolu Mustafayı da Hezergrat ayanı yapacaktır. Bölgedeki bu ayanlar kendileri asker beslemekle birlikte merkezi ordunun olası kendilerine karşı yapabilecekleri hareketlere karşı kendi ordularının bu bölgeye gelmesine hep mani olma çabasında olmuşlardır. Daha sonra İsmail ağa’nı öldürülmesi üzerine bir oldubitti ile Mustafa paşa Ruscuk Ayanlığına geçecektir. Mustafa Paşa da giderek gücünü ve etkinliğini de arttırmıştır. Öyle ki sadrazamları yönlendirir, onlara talimat verir pozisyona bile gelecektir. Bu ortamda kimi zaman yenilikçi, kimi zaman gelenekçi bir tavırla çıkarlarının doğrultusunda hareket eden Mustafa paşa her ne kadar bir dönem Nizam-ı cedid’e karşı olsa da 15 bin askeriyle İstanbula gelerek Selimin yerine geçen Mustafayı indirip 2. Mahmututu tahta çıkarmak artık Alemdar olan Mustafa Paşaya kısmet olacaktır. İlk işi de kendini sadrazam seçtirmek olur.

Alemdarın ilk icraatı Anadolu ve Rumeli derebeylerini toplayıp hükümetle ‘Sened-i İttifak’ imzalanması olacaktır. Sened-i ittifakla derebeylerine imtiyaz sağlanmakta, derebeylerinin haklarını ırsi bir şekilde tanımak ve vergilerin padişahin vekilleriyle bu hanedanlar arasında müzakere yoluyla kararlaştırılmasını padişah istemeye istemeye kabul etmek zorunda kalmıştır. Alemdar’ın baskısıyla derebeylerinin zorba yönetimi böylece meşrulaştırılmıştır. Doğan Avcıoğlu bu belge için ‘eşkiyalığın meşrulaştırılması’ deyimini kullanmıştır. Günümüzde pek çok tarihçi ise bunun Osmanlıda demokrasiye doğru atılmış bir adım olduğu kanaatindedir. Bense bunun demokrasiyle bir alakası olmadığı kanaatindeyim.

Tarihçi Çağatay Uluçay, ’saruhanda eşkiyalık ve halk hareketleri’ adlı çalışmasında Bu dönemde derebeylerini de yaptıkları zarar ve zulüm eşkiyalarınkinden farksızdır saptamasıyla eşkıya kategorisinde değerlendirmiştir. Bu dönemin düzeni, unutulmamaldır ki asayişi sağlamakla görevli kişilerin eşkıya besleyip, eşkiyalık yaptığı bir düzendir. Önemli reform hareketlerine giren 2. Mahmut’un ele aldığı işlerin başında da derebeyliğin ortadan kaldırılmasına çalışmak olacaktır.

Kaynakça Doğan Avcıoğlu- Türkiyenin Düzeni

İlgili bloglar için:1- http://blog.milliyet.com.tr/Anadoluda_eskiyaligin_temelleri_-_Koylu_bu_hale_nasil_geldi_/Blog/?BlogNo=217666

2- http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=117594

3- http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=217714

4- (vakayinüvisten) http://blog.milliyet.com.tr/Hani_eskiyalar_basardi_dogdugun_yerleri/Blog/?BlogNo=217818

 
Toplam blog
: 166
: 1969
Kayıt tarihi
: 30.09.06
 
 

Sıcak bir Ankara yazında, 1975 yılında doğmuşum. İlk gençliğim Ankarada geçti. Üniversite yılları..