Sosyal Medya Bağımlılığı

Çocuğunuz Sosyal Medya Bağımlısı mı?

Sosyal medya sağlayıcısı olan şirketlerin amacı kullanıcılarının sosyal medyada olabildiğince fazla zaman geçirmelerini sağlamaktır. Çünkü sosyal medya uygulamaları ürün satmazlar. Onların ürünleri de tüketicileri de kullanıcılarıdır. Bu nedenle sosyal medya platformunda zaman geçirmeniz için beğeni butonları, emojiler, filtreler, geri bildirimler ve yaptıklarınız hakkında raporlar kullanırlar. Kullanıcısını kendisine bağımlı yapmak sosyal medya platformlarının hedeflerindendir. Hiçbir işletme müşterisinin azalmasını istemez. Müşterileri kendilerine ne kadar bağımlı olursa bu onlar için daha çok reklam geliri para demektir. Bu bağımlılık tuzağına düşen müşterilerden biri de çocuğunuz olabilir. Sosyal medyanın renkli hayatı çocuğunuzun sosyal medya bağımlılığı geliştirmesine neden olabilir.

Nottingham Trent Üniversitesi’nde Davranış Bağımlılığı Profesörü olan Mark D. Griffiths’e göre sosyal medya kullanımının bağımlılık sayılması için bazı kriterler bulunmaktadır: (1)

Belirleyicilik: Sosyal medya kullanımı bireyin hayatındaki en önemli aktivite olup, kişinin duygu, düşünce ve davranışlarında belirleyici olması. Sosyal medyada vakit geçiremediği zamanlarda bile sosyal medyaya gireceği zamanı düşünmek

Ruh Hali Değişikliği: Aşırı sosyal medya kullanımı neticesinde kişide kendini gereğinden fazla iyi hissetme ya da hissizleşme hali

Tolerans: Sosyal medya kullanımı sırasında hissettiği iyi olma halini tekrar tekrar yaşamak için sosyal medyada geçirilen süreyi arttırma

Yoksunluk Semptomları: Sosyal medyaya erişememe durumunda yaşanılan olumsuz duygu durumları, karamsarlık ve sinirlilik hali yaşama

 Çatışma: Bireyin sosyal medya aşırı kullanımı neticesinde çevresindeki kişilerle ve/veya ilgi alanları ile kendi içinde yaşadığı çatışmalar

Döngü: Sosyal medya aşırı kullanımı sonrasında önceki aşamalarda oluşan semptomların tekrarlanması, kısa süreli kontrol anlarından sonra semptomların artarak devam etmesi

Çocuğunuzun sosyal medya bağımlısı olup olmadığını, bağımlılık derecesinin psikolojik destek almasını gerektirip gerektirmediğini yukarıdaki kriterler eşliğinde, aşağıda sıralanan davranışları gözlemleyerek değerlendirebilirsiniz.

1. Sürekli Sosyal Medya Hesabına Bakma

Sosyal medya hesabına erişme isteği veya erişemeyeceği kaygısı yaşamak sosyal medya bağımlılığının ilk belirtilerindendir. Sık sık sosyal medya hesabına bakma, bildirim gelip gelmediğini kontrol etme, sürekli mesajlaşma ve telefondan ayrı birkaç dakika bile geçirmede zorlanma dikkat etmeniz gereken noktalardır.

2. Uyanır Uyanmaz Sosyal Medya Bildirimlerine Bakma

Çocuğunuzun uyanır uyanmaz yaptığı ilk iş sosyal medya hesabına bakmak ve bu süre içerisinde yataktan çıkmamak mı? Bireyler bağımlı oldukları şeye karşı büyük bir istek duyarlar. Çocuğunuzun uyanır uyanmaz sosyal medya ile vakit geçirmesi ve bu durumun yatmadan önce de tekrarlanması sosyal medya bağımlılığının işareti olabilir.

3. Sosyal Medya Hesabını Kontrol Etmek İçin Gece Yarısı Uyanma

Sosyal Medya bağımlısı olan çocuk, gecenin bir yarısı hesabını kontrol etmek, mesaj yazmak, bildirimlere bakmak için uyanıyorsa bu sosyal medyaya bağımlılığı geliştirdiğinin göstergelerinden biridir. Bu durum çocuğun sosyal medyaya takıntılı olduğunu ve sürekli sosyal medya paylaşımlarını düşündüğünü gösterir. Bu takıntılı düşünceler nedeniyle uykuya dalmakta zorlanır. Gecenin bir yarısı uyanarak hesabını kontrol etme dürtüsüne karşı koyamaz.

4. Beğenilmeyen Gönderileri Silme

Sosyal medyada paylaşım yapan kullanıcı, paylaşımının beğenilme sayısını, yorum yapılıp yapılmadığını kontrol etme ihtiyacı hisseder.  Paylaştığı resmin beğenilme sayısı, yapılan olumlu-olumsuz yorumlar duygu durumunu etkileyebilir. Çocukların sosyal medya paylaşımları akranları tarafından onaylandığı için önemlidir. Paylaştığı resmin veya hikâyenin yeterince beğenilmediğini düşünüp silebilir. Bu aşamada da fazlasıyla üzülen çocuğun modu paylaştığı yeni resmin beğenilmesi ile yükselebilir. Bu duygu durum geçişlerinin ve kendini iyi hissetme halinin sosyal medya paylaşımına verilecek tepkilere bağlı olması çocuğun yaşam kalitesini etkileyebilir. Bu nedenle çocuklar gönderi paylaştıklarında stresli ve kaygılı olabilirler. Bu endişe durumu arkadaşları tarafından bir gönderide etiketlendiklerinde de yaşanabilir.  Paylaşımlarının son durumunu görmek için sık sık sosyal medya hesaplarını kontrol ederler. Bu durumda sosyal medya bağımlısı olma riskini arttırır.

5. Paylaşım Öncesinde Çok Zaman Harcama

Çocuklar ve gençler öz çekim, , Youtube, TikTok videoları çekip paylaşma, beğendiği bir söz için resim arama gibi birçok konuda paylaşım yapmak isterler. Öz çekim, video hazırlamak ve resim bulmak için saatlerce uğraşabilirler. En iyisini hazırlamak isterken günlerini dahi harcayabilirler. Daha iyi bir gönderi paylaşmak için birçok uygulamada kullanırlar. Uygun filtreyi bulmak saatlerini alabilir.

 Teknolojinin kullanımının fayda sağlaması önemlidir. Youtube kanalı için eğitici bir video çekmek, İnstagram hesabı için faydalı bir resim paylaşma teknolojinin doğru kullanılması adına önemlidir. Ancak ister faydalı olsun ister gereksiz olsun yapılacak paylaşımlar için zamanının büyük bir kısmını harcamak ve sosyal hayattan uzak kalmak çocuklarda sosyal medya bağımlılığının yaşanmasında etkili olabilir.

6. Filtre ve Yeni Özelliklerle Vakit Geçirme

Sosyal medya uygulamaları mevcut kullanıcılarını korumak ve yeni kullanıcılar kazanmak için periyodik zamanlarda güncelleme yapmakta ve yeni özellikler eklemekledirler. Çocuğunuzun bu yeni özellikler ve filtrelerin ne zaman çıkacağını heyecanla beklemesi, yeni çıkan özellikleri herkesten önce kullanarak paylaşımda bulunma isteği duyması ve yeni özelliklerin nasıl kullanılacağı ile ilgili gereğinden fazla zaman harcayabilir.

7. Her Anını Paylaşma

Sosyal medya hesapları resim ve video paylaşma üzerine kuruludur. Ancak bireyler bu paylaşımı abartabilmektedirler. Çocuğunuzun gününün her anını sosyal medyada paylaşması, sosyal medya bağımlılığı geliştirmesine neden olabilir. Ayrıca yaşamın her anının paylaşılarak özel hayatın gözler önüne serilmesi, bir takım mağduriyetler doğurabilir. Adresin yabancı kişiler tarafından bilinmesi, tatil fotoğrafları paylaşıldığında evin hırsızlarca soyulması, kötü niyetli yabancılar tarafından izlenme ve takip edilme gibi gerçek hayata yansıyacak olumsuzluklara neden olabilir. Çocuklara sosyal medya paylaşımlarında seçici olmaları, özel hayatlarını, kredi kart ve kişisel bilgiler gibi önemli bilgileri paylaşmamaları gerektiği söylenmelidir.  

8. Hayatı Sosyal Medyadan İbaret Sanmak

Sosyal medya bağımlısı olan çocuklar gerçek yaşamı görmezden gelirler. Hayatı sosyal medya paylaşımlarından ibaret sanırlar. Oysa sanal dünya, gerçek dünyanın yerini tutamaz. Sosyal medya bağımlısı olan çocukların çoğu gerçek dünyayı sosyal medyada paylaşım yapabilmenin bir aracı olarak görürler.  Çocukların ekrandan bağlantılarının kesilerek gerçek yaşam etkinliklerine katılmaları gerekmektedir

9. Sosyal Medyada Çok Fazla Zaman Geçirme

Sosyal medyada geçirilen zaman arttıkça sosyal medya bağımlısı olma ihtimali de artar. Digital 2021 raporuna göre ülkemizde sosyal medyada geçirilen zaman günde 2 saat 57 dakika ile dünya ortalamasının -2 saat 25 dakika- üzerindedir (2).  Çocuk ve gençlerde sosyal medya bağımlılığın gelişmemesi için ekran başında geçirilen süreye dikkat edilmelidir. 13 yaş altı çocuklar için de sosyal medya kullanımı sakıncalı olduğunu da unutmayın.

Not:Yukarıda sıralanan maddeler bilgi vermek amaçlıdır. Herhangi bir tıbbi tanı içermez.

Çocuğunuzun sosyal medya bağımlısı olduğu konusunda endişeliyseniz bir uzmana danışınız.

Kaynaklar

1. Griffiths, M. D. (2005). A ‘components’ model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10, 191–197.
2. https://wearesocial.com/digital-2021Erişim Tarihi 06.02.2021

İnstagram: klinikpsikolog_murat_atila