Söylene değil söylediğine bak

Bizde söyleyene değil, söylenene bakmak esastır. Söyleyen "hatırı sayılır" bile olsa; söylediğinin kendiliğinden nazar-ı itibara alınması gerekir mi?

Kimin dediği değil, ne denildiği önemli. Yaygın kabullerin aksine bir laf duyduğumuzda ne yapabiliriz? Kimin dediğine bakıp ona göre mi araştıralım?

İbn Sina, ne olur olmaz, sen yine de bir araştır bakalım diyordu el-Medhal'de (Mantığa Giriş'te).

Ama Aristoteles onunla aynı fikirde değil..

***

Aristoteles aşağıdaki satırlarda genel kabullere aykırı bir lafın "hatırı sayılır" biri tarafından söylendiğinde araştırılacağını fakat "hatırı sayılır" olmayan biri tarafından söylendiğinde araştırılmayacağını söylüyor:

"-Bir tez, hatırı sayılır bir filozof tarafından ortaya çıkarılan ve umumi sanıya zıt bir hükümdür: Söz gelimi, Antisthenes'in iddia ettiği gibi, mümkün bir çatışma olmadığı veya Herakleitos'a göre her şeyin hareket olduğu veya Melisso'un dediği gibi, varlığın bir olduğu gibi. (Hatırı sayılırı ekliyorum) çünkü rasgele biri tarafından ve yaşıyan sanılara zıt olan sanılarla uğraşmak bir ahmaklık olacaktır." Aristoteles, Organon V, Topikler.

***

Tasavvuf geleneğimizde ise durum böyle değil:

"Ehl-i irfânım diye kimseye ta’n etme sen
Defter-i irfâna sığmaz söz gelir dîvâneden"

[Ben bilgiliyim, okudum yazdım falan diyerek kimseyi küçük görmeye kalkma sakın. Çünkü deli bildiğin kimseden öyle bir söz sâdır olur ki, şaşar kalırsın; kitaplara sığmaz, aklın durur.]