Sözcük

SÖZCÜK ÇÖZÜMLEME

Sözcük, anlatımın en küçük birimidir.
Tek başına anlamlı olan (kavram birim), tek başına anlamı olmayan (görev birim).

Sözcükler, tümce içindeki kullanımlarıyla gerçek kimliklerini ortaya koyar.
Bunun için sözcükleri incelerken tümceden yola çıkmamız gerekir.

Sözcükler ele alınan tümcede anlamlarına göre bölümlerinin, yapılarının, çekimlerinin gösterilerek belirtilmesi sözcük çözümlemesi olarak adlandırılır.

Bu çözümlemede: Sözcüklerin kaynağı (Türkçe, Fransızca vb.), türü (ad, önad, adıl, belirteç, bağlaç, ilgeç, ünlem, eylem vb.), yapısı (yalın, türemiş, bileşik), nicelik durumu (tekil, çoğul), görevi (belirten, belirtilen; özne, nesne, dolaylı tümleç, belirteç tümleci, yüklem vb.),
çekimlenmesi (yalın, -i belirten, -e yönelme, -de kalma, -den çıkma durumu) belirlenip adlandırılır.

Örneğin,
Çam ağaçlarının sesi nasıl düzenlenmelidir.
çam: Türkçe, ad (cins, somut), yalın, belirten görevinde
ağaç-lar: Türkçe, ad (cins, somut), yalın, çoğul, belirtilen
k çoğe
görevinde
ses-i: Türkçe, ad (cins, somut), yalın, tekil, belirtilen
k çe
görevinde

nasıl (ne asıl): Türkçe (ne) – Arapça (asıl), soru belirteci,
bileşik, belirteç tümleci görevinde

düz-en-len-meli-dir : Türkçe, eylem, türemiş, yüklem
a ye ye çe eey

Aşağıdaki örnekleri de siz çözümleyiniz.

. Ak akça kara gün içindir.
Atasözü

. Kavak çok sert bir ağaç değildir.
Halikarnas Balıkçısı

. Sabahı severiz çünkü gündüzün başlangıcıdır..
Cenap Şehabettin

. Meryemce konuşabilseydi, söylerdi.
Yaşar Kemal

. SÖZCÜKLERİN KİMLİĞİ

Sözcüklerin gerçek kimlikleri kullanıldıkları yerde belirir. Bu nedenle sözcükler işlev kazandıkları oranda ses, yapı, anlam boyutlarında değişikliğe uğrar. Sözcük çözümlemesi sözcüklerin kimliğini belirlemek olarak adlandırılabilir.

Bu adlandırma:
.. Sözcüklerin ses yönü
.. Sözcüklerin işlevleri
.. Sözcüklerin yapısal özellikleri
.. Sözcüklerin anlam boyutları
... Sözcüklerin adlandırılması
olarak ele alınır.

.. SÖZCÜKLERİN SES YÖNÜ

Sözcük, bizim dışımızda duygularla algılanan bir gerçekliktir. Dil seslerine dayanan sözcük konuşma organımıza, öte yandan işitme ve görme duyularımıza bağlıdır. Sözcük, seslere dayalı olduğundan söylenir, işitilir.

Sözcük hecelerin oluşturduğu ses birleşimidir. Bu ses birleşimi ele alınarak değerlendirilir.

Örneğin,
bas-kı,
ka-rı-mak
sen-lik,
üst-lük,
kar-deş-çe

Türkçede seslerin oluşturduğu kurallar
ünlüler,
ünsüzler

Türkçede Ses Olayları bölümünde bulunmaktadır.
.

SÖZCÜKLERİN İŞLEVLERİ

Sözcükler tümcede işlev kazanır.
Türkçenin Sözdizimi bölümünde sözcüklerin işlevleri gösterilmiştir.

Sözcüğün tümcede yargıyı belirlerken üstlendikleri işlev belirtme öbeklerinde sürer.

Önce tümce bütünlüğü içinde yargının gerçekleşmesi için sözcük hangi görevi üstlenmiş,
sonra belirtme öbekleri kuran sözcüğün öbekteki görevi nedir?

Bu çalışma tümce bütünlüğünden öbeklere, oradan da sözcüğe inilir.

Sözcük tek olarak ele alındığında yapısal özellikleri incelenir.

Türkçede Sözcük bölümünde sözcüğün niteliği başlığı altında
nesne - sözcük -ses ilişkisi,
anlam alışverişi
iletişim
incelenmiştir.


.. SÖZCÜKLERİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

Sözcükler, anlamı olan en küçük birim kök ile buna eklenen biçim birim olan eklerden oluşur.

Kimi ekler kökten yeni anlamlı sözcük türetir. (gövde)
Eklerden kimileri yeni anlamlı sözcük türetirken (yapım ekleri),
Kimi ekler ise yeni anlamlı sözcük türetmez (çekim ekleri).
Türkçede yapım ekleri çekim eklerinden önce gelir.

Bazı eklerde bu kurala uyulmadığı görülür.
Örneğin,
okul-da-ki,
bin-de-lik,
baba-m-sız vb.

Sözcükleri yapısal özelliklerine göre incelediğimizde sözcüklerde kök-ek ilişkisi, bir sözcüğün başka bir sözcükle birleşmesi sonucu oluşan sözcük yapısı, adlandırmada belirleyici olur.

1. Yalın özcük : göz
2. Türemiş Sözcük : gözcü
3. Bileşik Sözcük : gözaltı

• KAYNAK :
• TÜRKÇEDE ANLAM ANLATIM
• TÜRKAY KORKMAZ