Tanrı, olumlama ve olumsuzlama

Antik Yunan geleneğinde Tanrı hakkında olumsuzlama ifadeleri kullanmak pek uygun değildir. Mesela öncesiz denildiğinde, öncenin yokluğu Tanrı'ya isnad edilmiş olur ki, bir yokluk ya da olumsuzluk Tanrı'ya yüklenmiş olur.

 

Bunun tersi olarak İslam geleneğinde bazıları olumsuzlamayı olumlamadan üstün tutar. Tanrının ne olduğu değil, ne olmadığı söylenmelidir. Mesela İmam Rabbani, Tanrı için "veraların, veraların, verasında" der. Yani ötelerin en ötesinde, insan aklının varamadığı bir yerde. Bu görüşte Tanrı'nın Zatı, sıfatlarından ayrı kabul edildiği için Varlık bir kabul edilemez ve bunun sonucu Tanrı, Varlık'tan olumsuzlanarak anlaşılır. Ya da anlaşılmaktan ziyade Tanrı hakkında ancak böyle konuşulabilir. İbn Sînâ'nın Varlık hakkındaki görüşlerine değinmeden, Yorum Üzerine kitabında rastladığım bir nota değinmek istiyorum. Filozof sadece not düşmüş:

"...'İlahi şeylerde olumsuzlama, olumlamadan daha üstündür' demelerine gelince, bu benim anlamadığım ve anlamaya meyletmediğim türden bilgidir."

 

Kısa bir not olarak bu ifadelerin çok şey anlattığını düşünüyorum. İleride İbn'ül-Arabî'de tenzih-teşbih dengesi olarak yerleşecek görüşlerin öncüsüdür bu ifadeler.

 

Varlık ve Tanrı hakkında Türk düşüncesinin özgün yanı, Mantık'taki olumlama ve olumsuzlama konularında da izlenebilir sanıyorum.