Tarihimizle yüzleşmek: Osmanlı'nın acımasız gerçeği "ya iktidar ya ölüm"6

Sinir hastası İbrahim ve Anastasya’nın (Kösem Sultan) ikinci iktidarı:

Abisinin genç yaşta ölümü üzerine tahta çıkan Sultan İbrahim, 20 yıldan fazla süren ve her gün cellâtları bekleyerek yaşadığı kafes hapsinde tam bir sinir hastası olup çıkmıştır. Üç abisi gözleri önünde cellâtlar tarafından boğulmuş, kendisi de annesi tarafından boğulmaktan son anda kurtarılmıştır.

Osmanlı Sarayı’nda şehzadelere uygulanan insanlık dışı yöntem nedeniyle, hayatta kalan son Osmanoğlu olan İbrahim’e annesi, daha 12 yaşında kendisine hediye edilen aşırı güzel Nadya’yı eş olarak seçer.

Şehzade Mehmet’in doğumu ile Osmanlı Soyu yok olmaktan kurtuluyordu. Fakat Kösem Sultan’ın bu eş seçimi kendi acı sonunu getirecektir. Mehmet’in doğumu ile Hatice Turhan adını alan bu güzel Rus kadını, iktidar hırsı ve ihtiraslarında kayınvalidesinden hiç de aşağı değildir.

İbrahim’in Nadya’ya rakip olarak annesinin sunduğu, başka cariyelerden de çocukları olur. Ancak o hiçbir şehzadesini öldürmeyerek Osmanlı Tarihinde bir ilke de imza atar.

Zaman geçtikçe annesinin yönetim hırsına tavır alan İbrahim, Kösem Sultan’ı eski sarayda gözetim altına aldırmayı düşünmektedir. Kösem Sultan’sa artık oğluna söz geçirememekten rahatsızdır.

Padişahın koyduğu samur ve amber vergisine karşı başlayan tepkiyle yeniçeriler isyan ettirilir. Oğluna söz geçiremeyen Anastasya bu isyanı körükleyerek İbrahim’i yeniçerilere tahttan indirtir. Tahttan indirilişinin onuncu gününde Valide Sultan’ın sözünden çıkmayan Sofu Mehmet Paşa İbrahim’i cellât Kara Ali’ye boğdurtur. Ancak Anastasya’nın sonu da oğlu gibi acı olacaktır.

Çocuk padişah 4. Mehmet ve Nadya’nın (Hatice Turhan Sultan) iktidarı:

Daha 6 yaşında tahta çıkan 4. Mehmet’in ilk dönemi Kösem ve annesi Turhan’ın iktidar savaşına sahne olur. Kösem Sultan yaptığı baskıyla eski saraya gönderilmeyip Padişah Naibi olur. Ancak bu durumdan son derece rahatsız olan Hatice Turhan Sultan padişah annesi olmanın verdiği avantajla sarayda gücünü giderek arttırır.

Gelinini ortadan kaldırıp Mehmet’i de öldürerek, oğlu İbrahim’in başka cariyeden olan oğlu Süleyman’ı tahta çıkarmak isteyen Kösem Sultan’ın bu planını haber alan Turhan Sultan 62 yaşındaki Valide Sultanı gece odasında bastırır.

Oğlunu boğdurttuğu cellât Kara Ali’nin yağlı kemendi bu kez Kösem’in boynuna dolanacaktır. Turhan Sultan, hemen sonra Kösem’in bütün adamlarını da ortadan kaldırarak sarayın tek hâkimi olur. Oğlu 16 yaşına gelince devlet işlerini bırakarak Edirne sarayına çekilir ve kendisini, hayır işlerine adar.

Dördüncü Mehmet dönemi son derece çalkantılı bir dönemidir. Lehistan’la 1672 yılında yapılan Bucaş antlaşması, Osmanlı’nın kazanç elde ettiği son antlaşmadır. Sadrazam Kara Mustafa Paşa’nın ihtirasının yol açtığı İkinci Viyana Kuşatması’nın bozgunuyla gerileme dönemine girilir. Avusturya ve Lehistan önderliğinde başlayan savaşlarla, Macaristan’daki Osmanlı varlığı son bulurken, Atina’ya kadar Yunanistan’ı işgal eden Venedik, donanmanın Akdeniz hâkimiyetine, son verir.

Ardı ardına gelen bu yenilgiler sonucu başlayan hoşnutsuzlukla yeniçeriler isyan eder. 4. Mehmet tahttan indirilerek yerine kardeşi 2. Süleyman geçirilir. Nasıl olduysa devşirmelerden kurulu bu tuhaf düzende, 39 yıl tahtta kalabilmiştir. Ömrünün geri kalan kısmını Edirne’de hapis hayatı yaşayarak geçirecektir.

İkinci Süleyman ve arkası gelmeyen savaşlar:

1687 yılında 40 yıllık kafes hapsinden sonra tahta çıkan 2. Süleyman sadece 3 yıl 7 ay tahtta kalabilir. Savaşlardaki yenilgiler ardı ardına gelmektedir. Sadrazam yaptığı Fazıl Mustafa Paşa, Niş ve Belgrat’ı geri alır. Fazıl Mustafa Paşa’nın Macaristan’ı geri almak için Edirne’den sefere çıkmadan önce ziyaretine giden Padişah, 1691 yılında Edirne’de ölür. Yerine kardeşi 2. Ahmet geçer.

İkinci Ahmet ve devam eden savaşlar:

İkinci Ahmet’te tıpkı kardeşi gibi 40 yıl kafes hapsinde kalmıştır. Padişahlığı da tıpkı kardeşi gibi 3 yıl 7 ay sürecektir. Arkası gelmeyen yenilgiler ve artan sorunlarla baş edebilmek için, divan toplantılarını haftada 2 günden 4 güne çıkarır. Hasta yatağında bile divan toplantılarını takip eden Padişah, 1695 yılında Edirne’de vefat eder. Yerine 4. Mehmet’in oğlu 2. Mustafa geçer.

İkinci Mustafa ve Karlofça antlaşması:

Yaklaşık 30 yıllık kafes hapsinden sonra tahta çıkan 2. Mustafa döneminde de, 2. Viyana bozgunuyla başlayan savaşlar devam etmekteydi. Sefere çıkmaya karar veren Padişah’ın ilk iki seferi başarılı geçer. 1695 te Avusturya ordusunu yener. 1696 Martında Temaşvar’ı kuşatan Saksonya ordusunu dağıtır. 1697’deki 3. seferi ise tam bir bozgundur. 11 Eylülde Kanije’nin güneyinde Zenta’dan saldırıya geçen Prens Eogene Savoie, Osmanlı ordusunu bozguna uğratır. Başta Sadrazam ve Anadolu Beylerbeyi olmak üzere, pek çok vali, sancak beyi, alay beyi ve asker şehit düşer.

Ordunun bütün ağırlıkları ve 40.000 altın Padişah hazinesi düşman eline geçer. Daha sonra Bosna üzerine yürüyen Prens buranın engüzel kenti Saray’ı yağmalar. Bu acı olaylar üzerine, barış görüşmeleri başlatılır. 1699 yılında imzalanan Karlofça antlaşmasıyla Osmanlı Devleti, çok büyük toprak ve nüfuz kaybına uğrar. Ancak savaşlar yüzünden iyice bozulan ekonomi barış ve ordunun terhisiyle biraz olsun rahat bir nefes alır.

Uzun süren savaşlardan iyice bunalan Padişah, barıştan sonra Edirne’de, günlerini devlet işlerinden uzakta sefahatle geçirmeye başlar. Padişahın, hiç İstanbul’a uğramaması üzerine 1703 yılında yeniçeriler ayaklanır. Tarihe Edirne Vakası olarak geçen isyanla tahttan indirilen 2. Mustafa, oğulları ve yeğenleriyle birlikte, Edirne’de hapsedilir. Yerine kardeşi 3. Ahmet geçer.

Tahtan indirildikten 4 ay sonra ölen 2. Mustafa’nın, ölümü de son derece şüpheli olmuştur.

Üçüncü Ahmet dönemi, tekrar başlayan savaşlar ve sonrasında zevk ve sefahatin yaşanacağı Lale Devrine rastlar. Yazıma bu konuyla devam edeceğim.

AHMET ELDEN