Tarihten portreler

Sevgili Dostlar,

Samiha Ayverdi hanım, 25 Kasım 1905’de İstanbul’da doğdu. Piyade Kaymakamı (yarbay) İsmail Hakkı Bey ile Fatma Mediha hanımın kızıdır. Mimar ve tarihçi-yazar Ekrem Hakkı Ayverdi’nin kızkardeşidir.

Ailesi, kızlarına eli açık, anlamına gelen Samiha adını verdiler. Çocukluğu kışları Şehzadebaşı semtindeki ve annesinin amcası olan dönemin maliye nazırı İbrahim efendi’nin konağında, yazları ise çamlıca’ki köşklerinde geçti. Samiha hanım, eğitimine daha beş yaşında mahalle mektebinde başladı. Daha sonra Süleymaniye İnas Numune Mektebi’ne devam etti ve 1921 senesinde mezun oldu. Ayrıca özel derslerle eğitimini pekiştirip mükemmel derecede Fransızca öğrenmenin yanısıra, tarih, tasavvuh, felsefe üzerinde kendini yetiştirdi. 1938 yılında yazmış olduğu Aşk Budur adlı eseri, Samiha hanımın hayatı boyunca yazmış olduğu kırktan fazla eserinin ilkidir. Onun eserlerinde ilhamını kendi hayatından aldığı üç ana öğe dikkat çeker: Tasavvuh, tarih şuuru ve medeniyet, İstanbul aşkı.

Samiha hanımın ikinci meşrutiyetten itibaren Osmanlı Devletinin son yıllarına, Balkan Savaşlarına, Birinci Dünya Harbine, Kurtuluş Savaşımıza ve Cumhuriyetin ilanına, ona müteakip büyük siyasi ve sosyal değişim için Türk Devrimlerine tanıklığı, onu tarih ve medeniyet konularında kendi çağdaşı olan Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Nihad Sami Banarlı gibi fikir ve düşünce insanlarının arasına sokmuştur. Türk edebiyat tarihinde birçok yazarın anlattığı İstanbul, onun eserlerinde o kadar büyük bir yer tutar ki, bu ona edebiyat çevrelerinde İstanbul yazarı olma sıfatını kazandırmıştır. Ancak, onu çağdaşı olan diğer yazarlardan ayıran çok önemli bir özelliği vardır. O da özellikle ilk sekiz kitabının ana konusu olan, diğer kitaplarında da dünya görüşü ve hayat algılayışı olarak ortaya çıkan Tasavvuh düşüncesidir.

1940’lı yıllarda edebiyat alemi dergisinde kendisiyle yapılan bir mülakatta ‘şimdi neler okuyorsunuz?’ sorusuna şöyle cevap vermiştir: Mesnevi, Divan-ı Kebir ve herşey. Hocası Kenan Büyükaksoy rehberliğinde, Mevlana’nın başta Mesnevi olmak üzere tasavvufi alanda çok eserler okumuştur. Hakkında çeşitli doktora ve yüksek lisans tezleri yapılan Samiha Ayverdi hanım’ın dili ve üslubunun mükemmelliği Türkçe’nin ve İstanbul Türkçe’sinin en güzel örnekleri olduğu, edebiyat tarihi açısından da ortaya konmuştur. O, kültür hayatımıza sadece kitaplarıyla değil, yaptıklarıyla da hizmet etmiştir. Mevlana ve Yunus Emre gibi evrensel nitelikte iki insanı, genç nesillerin tanıması ve anlaması yolunda ilk adımları atan kişi o olmuştur. Konya’da daha sonra çok şöhret bulacak olan Şeb-i Aruz Merasimleri, yani Mevlana’yı anma törenleri ilk defa 1954 yılında onun öncülüğünde başlatılmıştır. Yeni Doğuş Cemiyeti isimli bir derneğin kuruluşuna da öncülük etmiştir. Bu dernek halk aşıklarına ulaşarak derlemeler yapmış; kasetler hazırlamış; böylece Yunus Emre’nin şiirleri ve ilahileri yayınlanıp ülke sathına yayılmıştır. Ayrıca bu dernek birçok şehirlerimizde konferans ve konserlerle Türk edebiyatına katkılar sağlamıştır.

Samiha Hanım aynı zamanda büyük duyarlılığı olan bir çevrecidir, doğaya aşıktır adeta ve yaşadığı semtte imar faaliyetleri sebebiyle ağaçların kesilmesini ve caddenin bir çöle benzemesini kabul etmeyen yazarımız, Fatih’te itfaiye durağından Edirnekapı’ya kadar devam eden Fevzipaşa Caddesindeki ve bugün yine Fatihte Koyunbaba parkı olarak bilinen alanda tüm ağaçları diktirmiş, çevresindeki esnaf ve gençlerle bakımını yaptırmıştır. Bunların dışında Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı’nın kurucu üyesidir. Istanbul Fetih Cemiyeti, Yahya Kemal Enstitüsü, Türk Kadınlar Kültür Derneği, gibi kuruluşlarda da oldukça aktif roller üstlenmiştir. Kendisine verilen birçok hizmet ödüllerinden bazıları şunlardır:

1990 yılında, Hey Gidi Günler Hey adlı hatıra kitabına Türk yazarlar Birliği tarafından verilen Yılın Dil Ödülü,

1992 yılında Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu’nun verdiği Üstün Hizmet Ödülü.

Tasavvufi alanda Rıfailik ile de içiçe olan Samiha Ayverdi Hanım, 22 Mart 1993 yılında Fatih semtinde yaşadığı evinde vefat etmiştir. Bir kız ve iki torun sahibi olan Samiha hanım, hayatı boyunca çevresinde çok sevilmiş, takdir edilmiş ve Türk edebiyat tarihinde olan yerini almıştır.

Eserlerinden bazıları: Aşk Budur, Batmayan Gün, İnsan ve Şeytan, Son Menzil, Yaşayan Ölü, Yolcu nereye gidiyorsun, Mabette Bir Gece, Mesih Paşa İmamı, Rahmet Kapısı, Bağ Bozumu, Hey Gidi Günler Hey, Ah Tuna Vah Tuna, Küplüce’deki Köşk, İbrahim Efendi Konağı, İstanbul Geceleri, Abide Şahsiyetler, Dost, Hancı, Edebi ve Manevi Dünyası İçinde Fatih, Türk Tarihinde Osmanlı asırları, İki Aşina, Ermeni Meselesi, Maarif Davamız.

Kendisinden küçük bir tekerleme:

‘Handır bu gönlüm, ya misafirhane’

‘Dert konuklar, derman konuklar, hayal konuklar,

Melal konuklar, mümkün konuklar, Muhal konuklar,

Hele hasret çıkmaz oradan, çıkmaz oradan.

Handır bu gönlüm, yıkık dökük,

Fakir konuklar, zengin konuklar, alim konuklar, cahil konuklar,

Gelen konuklar, hele bir hancı vardır, çıkmaz oradan, çıkmaz oradan.

İstanbul, Fatih’te Vatan Caddesi üzerinde bulunan Vatan Anadolu Lisesi’nin ismi 2005 yılında değiştirilip, Samiha Ayverdi Anadolu Lisesi olmuştur.

Not: Bazı kelimelerdeki A harflerinin üzerinde eskiden kullandığımız şapka işareti ne yazık ki günümüzde kullanılmamaktadır. Okuyanlarımızın dikkatine.

Kaynakça:

Google amca,

Samiha Ayverdi Lisesi web sitesi,

İsmail Özütürk’ün kişisel kütüphane arşivleri