Tarım ekonomisi bölümünün öyküsü

TARIM EKONOMİSİ BÖLÜMÜNÜN ÖYKÜSÜ

ALİ ARAS[1]

AÇIKLAMA :

Kısa bir süre sonra çalışma hayatından ayrılacağım. Yıllardır topladığım bilgiler, belgeler 30’a yakın klasör içinde toplanmış.  Bu dosyalar-kitaplar,  1999-2008 arasında , E. Ü.Z.F. Tarım Ekonomisi Bölümü’nde muhafaza edilmiş. Bölüm yöneticilerine teşekkür ederim. Eylül 2007 yılında Muğla Üniversitesinde görev aldım. Daha sonra  İzmir’deki kitaplarımı, dosyalarımı Milas MYO’ndaki odama taşıdım. 1000’e yakın kitabımı okul kitaplığına verdim. Ancak asıl amacım, meslek yaşamım süresince dosyalarımda toplamış olduğum  lisans ve lisanüstü ders notları ile diğer mesleki not ve belgelerimi yazıya, kitaba dönüştürmekti. Uzun bir sağlık sorunundan sonra hem yaşamdaki , hem de meslekteki beklentilerim yeterince oluşmadı. O nedenle yazıya, kitaba dönüşebilecek pek çok dosyalarımı tasfiye etmek zorunda kaldım.  Bu dosyaları iptal ederken rahmetli hocam Prof. Dr. Ali ARAS’ın bir  yazısını rastladım. Yazı sanırım 1994 veya 1995’de kaleme alınmış. Bu yazı “Tarım Ekonomisi Bölümü”nün gelişimin anlatmaktadır. Yazıyı,  hiçbir değişiklik yapmadan ekte sunuyorum. Çünkü, meslektaşlarımın  bu  konu hakkında söyleyebilecekleri , yapabilecekleri yeni katkıları  olabilecektir.  Ayrıca “Tarım Ekonomisi Bilim Dalı”nın “Bilimsel Sınflandırma Sistemi” içinde yerinin daha da netleşeceğini düşünüyorum.

Ayhan ÇIKIN

*

Tarım Ekonomisi Derneği başkanı Sayın Prof. Dr. Ayhan ÇIKIN benden, “Tarım Ekonomisi Disiplini” konusunda bir konuşma yapmamı istediler. Tekliflerini memnuniyetle kabul ettim.

Tarım ekonomisi bölümü taraftarı olarak , hepimizin bu bilim disiplininin nasıl oluşup geliştiğini , kısaca bilmesinde yarar vardır. Aslında bu , bilimsel çalışmanın da bir gereğidir. Belirli bir konuda bilimsel bir araştırma projesi hazırlanırken , konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmaları gözden geçirdiğimiz gibi bu disiplinin de geçmişte nasıl oluşup geliştiğini , bu yolda yapılan çalışmaları bilmemiz gerekir.  Evrensel bilime katkıda bulunabilmek için geçmişte yapılanları bilmek şarttır. Bildiğimiz gibi bilim dinamiktir. Bilimsel veriler kümülatif şekilde bütünleşerek  bilim dallarını oluşturup, zenginleştirir. Bu süreç böylece devam eder.

Yukarıda belirtilen görüş doğrultusunda Tarım Ekonomisi bölümünün tarihsel gelişimini kısaca özetlemeğe çalışacağım.

Bilim, pozitif bilginin yani doğruluğu ispatlanmış bilginin sistemleştirilmiş, sınıflanmış şeklidir. Bilim bir bütündür. Bu bütünü oluşturan bir çok bölümler vardır. Bilimi oluşturan bu bölümlere disiplin veya department’da denilmektedir.

Bir bilim dalının disiplin sayılabilmesi için iki özelliğe sahip olması gerekir. Bu özelliklerden birincisi, özel bir bilimsel yasaya sahip olması; ikinci özellik ise o bilim dalına özgü araştırma yöntemlerinin bulunmasıdır. Tarım ekonomisinin bu iki özelliği elde etmesi uzun yıllar almıştır. Tarım ekonomisine ait bilimsel yasa “Azalan Randımanlar” yasasıdır. Bu bilimsel yasaya “Azalan Hasıla Kanunu” veya “Azalan Marjinal Verimler” yasası da denmektedir.  Bu yasa, uzun yıllar süren bilimsel çalışmaların sonunda elde edilmiştir. Almanya’da 19. Yüzyılın ortalarında gübre-verim denemeleri üzerinde uzun yıllar süren çalışmalar yapılmış ve bu arada  azalan randımanlar gerçeği gözlenmiştir. Bu çalışmaları yürüten bilim adamlarının adlarını şükranla yad etmek gerekir. Justus Von Liebig, Adolph Mayer ve E.A. Mitsscherlich’e çok şey borçluyuz. Hepsi de kimyager olan bu bilim adamları gübre verim denemelerini fizyolojik açıdan ele almışlardır. Daha sonraları bu çalışmalardan elde edilen bilimsel verileri, ekonomik açıdan analiz edip değerlendiren İngiliz iktisatçı John Stuart Mill (1806-1873) ve diğerleri Azalan Marjinal Verimler yasasına son şeklini vermişlerdir. Bu konudaki çalışmalarda emeği geçen ABD bilim adamlarından H.R.Tolley, W.J. Spillman ve J. B. Ezekiel’in isimlerini de şükranla anımsamak gerekir. Adı geçen bu Amerikalı bilim adamları yirminci yüzyılın başlarından 1925 yılına kadar inpu-output analizlerinde önemli çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Ancak bu çalışmalarda birim üretim maliyetleri veri olarak kullanılmıştır.

Daha önce belirtildiği gibi disiplinin sahip olması gereken ikinci özellik, ikinci kriter, o bilim dalına özgü araştırma yöntemlerinin var oluşudur. Tarım ekonomisi bölümlerine özgü araştırma yöntemi ise “survey” yöntemleridir. Bu yöntem , bin yılı aşkın bir geçmişe sahiptir. Başlangıçta “Bak- Gör” metoduyla yürütülen suerveyle 1840 yılından itibaren, bilimsel niteliği geliştirilerek yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Daha sonra 1925 yılında “Cornell” modeli survey metodu adı altında bilimsel bir araştırma yöntemi olarak kabul edilmiştir.

Bu disiplin için gerekli olan bu iki özellik, bu iki ölçüt, uzun çalışmalar sonucu nihayet 19. Yüzyılın sonlarında elde edilmiş bulunuyordu. Bununla beraber henüz  Bölüme bir isim bulunmuş değildi. Yirminci yüzyılın başlarında (1901-1912) Almanya, Fransa ve ABD üniversiteleri Ziraat Fakültelerinde : Kırsal Ekonomi, Tarımsal İşletmecilik, Kırsal Sosyoloji, Ziraat Tarihi, Mukayeseli Tarım, Tarım Muhasebesi gibi derslere yer verildiği kaydedilmektedir. Ancak Bölümün ismi konusunda farklı görüşler mevcuttur. Avrupa ve ABD’de  bu yeni disipline“Economie Rurale” veya  “Rurale Economics” diyen bilim adamları olduğu gibi, “Farm Management” yani zirai işletmecilik  diyenlerde vardır. Hatta ABD’de bazı eyalet üniversitelerinde hem Tarım Ekonomisi ve hem deTarımsal İşletmecilik Bölümlerine ayni zamanda yer verildiği kaydedilmektedir.  Bu isim kargaşası 1920 yılına kadar sürüyor. Nihayet 1920 yılında Cornell Üniversitesi birleştirici bir yaklaşımla  tarım Ekonomisi ve tarımsal İşletmecilik Bölümlerini birleştirip adını “Tarım Ekonomisi Bölümü”  olarak tescil etmiştir.  Böylece Tarım Ekonomisi Bölümünün 75 yıllık bir geçmişe sahip olduğu ortaya çıkmış oluyor.

Tarım Ekonomisi Bölümünde önemli gelişmeler, İkinci Dünya Savaşını izleyen yıllara rastlar. Özellikle bilgisayarın uygulama alanına girmesi, marjinalite kavramı ve marjinal analiz çalışmalarının yoğunlaşması, üretim fonksiyonları, brüt marj kavramı, doğrusal programlama yöntemi, bu dönemin başlıca yenilikleridir. Bu dönemde Bölüm, Ekonometri, Üretim Ekonomisi ve Yöneylem Araştırması gibi yeni bilim dallarıyla zengin bir yapı kazanmıştır.

Bölümün bir bilim dalı olan Tarımsal Pazarlama, İkinci Dünya Savaşını izleyen yıllarda önemli gelişmeler kaydetmiştir. ABD Ziraat fakültelerinde yirminci yüzyılın başlarında “Kooperatif Pazarlama” veya Pazarlama derslerine müfredat programlarında yer verilmektedir. Bu tarihlerde Avrupa’nın  en eski ve en büyük olan Londra ve Berlin üniversitelerinde pazarlama dersi mevcut değildir.

Türkiye’deki duruma gelince :

Türkiye’de üniversite düzeyinde tarımsal eğitim, öğretim 1930 yılında, Ankara’da Almanların desteği ile kurulan Yüksek Ziraat Enstitüsü ile başlar. Enstitünün Ziraat Fakültesinde yer alan “Zirai İktisat ve İşletme İlmi Kürsüsü” ders programlarında : Genel Ekonomi, Ziraat Ekonomisi, Zirai İşletmecilik, Köy Sosyolojisi, Kooperatifçilik, Ziraat Tarihi gibi dersle yer almaktadır. Henüz Bölüm mevcut değildir.  Ziraat Fakültesi, 1946’da kurulan Ankara Üniversitesi’ne bağlanıyor.  1950’lili yıllarda Ankara Üniversitesi  Ziraat Fakültesi ile ABD Nebraska Üniversitesi arasında karşılıklı bilim adamı değişimi , bilimsel ve kültürel yardımlaşma antlaşması gerçekleşiyor.  Böylece yeni bir dönem başlıyor.  Kısa bir süre sonra da Kürsü sistemi yerini Bölüm sistemine terk ediyor . Bilgi ve görgülerini artırmak üzere ABD’ye giden öğretim üyelerinin yurda dönüşünden sonra önemli değişmeler ve gelişmeler kaydedildi. O güne kadar bilmediğimiz Tarımsal Pazarlama’ya da ders programlarında yer verilmeye başlandı.

Türkiye’de 1950’li yıllar içinde kaydedilen bir diğer yenilik de yeni ziraat fakültelerinin açılması olmuştur. İzmir’de Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi (1955) ve Erzurum’da Atatürk Üniversitesi Ziraat fakültesi (1958) bu dönemde kurulmuşlardır.  Böylece Tarım Ekonomisi Bölümü sayısı da üçe çıkmıştır.

Adı geçen bu üç Ziraat Fakültesi tarım Ekonomisi Bölümleri’nin ders müfredat programları ayni olmakla beraber eğitim ve öğretim politikalarında , küçük bazı görüş ayrılıkları mevcuttur. Örneğin A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü tarım ürünleri birim üretim maliyetlerine ve bu konudaki çalışmalara  önemli bir yer vermektedir. Atatürk Üniversitesi Z.F. Tarım Ekonomisi ise, daha çok, işletme planlama yöntem ve tekniklerini tanıtıcı nitelikte çalışmalar, araştırmalar yapmaya yönelmiş görünmektedir. Ege Üniversitesi Z.F. Tarım Ekonomisi Bölümü ise, önce3likle planlama (işletme planlaması) yöntemlerinde kullanılacak verileri elde etmeyi amaçlayan çalışmalara ağırlık vermiştir. Bununla beraber, bu politikaların kesintiye uğramadan yürütüldüğü kanısında değilim.

Ülkemiz tarımı bakımından önemli olan, fakat bugüne kadar yeterince incelenip araştırılmayan : Sulama Ekonomisi, İlaçlama Ekonomisi ve Zirai Sigorta gibi konular vardır. Tarım Ekonomisi bölümlerinin araştırma programlarında  bu konulara da yer vermeleri beklenmektedir.

Konuşmama son vermeden önce, toplumun bilimden ve dolayısıyla bilimin bir kolu olan tarım ekonomisinden beklentileri nelerdir ? sorusuna kısaca değinmek istiyorum.

Toplumun tarım ekonomisi bölümünden beklentilerini şu şekilde özetleyebiliriz .

1. Tarım ekonomisi bölümünde “Ziraat Mühendisliği”ni meslek olarak seçen gençlerin, çağın ve iş hayatının oluşan şartlarına göre yetişmelerini sağlamak.
2. Öğretim, araştırma ve yayım hizmetlerini bir sistem içinde bütünleştirerek üreticiye, çiftçiye bilgi aktarmak, dolayısıyla ülke tarımını kalkındırıp , çiftçiyi refaha kavuşturmak.
3. Araştırma, bilimsel görüş ve önerilerle üst düzey yöneticilere , en son kararı verecek yetkili kimselere yol göstermek ve dolayısıyla sağlıklı bir tarım politikasının oluşturulmasında yönlendirici rol oynamak.
4. Yapacağı bilimsel araştırmalarla evrensel bilime katkıda bulunmak.
5. Toplumun diğer beklentilerine cevap vermek. Örneğin toplum, ülke ve dünya çapında isim yapmış , ün kazanmış bilim adamlarıyla övünmek ister. Bu durumu yaratmak da tarım ekonomisi bölümü bilim adamlarından beklenen bir görevdir.

Çalışmalarınızda hepinize üstün başarılar diler sevgi ve saygılar sunarım.

FAYDALANILAN KAYNAKLAR

1. CHALMERS, Alan (Hüsamettin Aslan çevirisi). Bilim Dedikleri. Ankara. 1994.
2. RUSSELL, Bertrand (çeviren : Avni Yakalıoğlu). Bilimden Beklediğimiz. İstanbul . 1962.
3. TALOR, Henry C. Ve Anne D . The Story of Agricultural Economics in the United Stats 1840-1932. The Iowa College Press. Ames, Iowa. 1952.

Prof. Dr. Ali ARAS- 1995/Bornova-İzmir