Taşeronluk ve dayıbaşılık nedir? Hangi alanlarda uygulanır?

Taşeronluk Nedir?

Taşeronluk (Alt-Müteahhitlik, Alt-Yüklenicilik, Alt-Üstlenicilik) bir alt-sözleşme ilişkisidir ve genellikle yanlış olarak fason ve yansanayi yerine kullanılır.

Ancak ikisi arasında çok temel bir fark vardır; Taşeron, bir firmanın işçilerinin bir başka firmanın (ana firmanın) üretim mekânında, ana firmanın işinin bir kısmını yapmasıdır.

Yani fiili olarak ana firmanın kadrolu işçilerinden farksız çalışırlar ama yasal olarak farklı bir firmaya bağlıdırlar.

Taşeronluğun çeşitleri nelerdir?

Taşeronluğun iki çeşidi vardır.

Ana firmayla sürekli çalışan taşeronlara iç taşeron denir.

Dış taşeron ya da kapasite taşeronu ve uzmanlık gerektiren işlerin taşeronu ise ihtiyaç halinde ayrı olarak anlaşmalı çalıştırılır. Örneğin bir apartmanın elektrik veya su tesisatının yapılması gibi…

Türkiye'de genel olarak yasaya uygun olmayan bir taşeron örgütlenme ilişkisi gözlemlemek mümkün olabiliyor.

Bazı firmalar kendi kapasitelerinin ve öngörülen iş alanlarının dışında da taşeron çalıştırır. Veya bilmedikleri, tecrübesiz şirketlere iş verip zarara uğramaktadırlar.

Bu yüzden taşeron seçimi son derece önemlidir.

Sonuç olarak taşeron bir ana firma-bağlı firma ilişkisidir.

Yansanayi ve fasonda üretim bu firmaların kendi mekânlarında yapılır. İnşaat sektöründe ise şantiyeye taşeron firma eleman, makine parkı vb gibi iş gücünü sağlar, bazen proje de yaparlar.

Taşeronların her biri, üretimi örgütleyen ana firmanın üretim zincirinin eksik halkasını tamamlayan firmalardır.

İngilizce’de sub-contractor diye geçer. Aslı Fransızc’daki "tacheron" kelimesinden gelir.

Taşeron deyip geçmeyin, bazı milyar dolarlık projelerin taşeronları milyar dolarlık işler yapmaktadır. Taşeronların tek kalemde milyon dolarlık iş yaptıkları, özellikle alt yapı projeleri, hava alanları gibi işlerde normaldir.

Bir de Dayıbaşılık var.

Dayıbaşı: Köyden, kırdan, kahveden, sokaktan topladığı insanları bir işe götürür. İşçinin aldığı para üzerinden komisyon alır veya işçi başına işverenden belli bir ücret alır. Genellikle aldığı ücret işçinin aldığı ücretten fazladır.

Dayıbaşılığın bir diğer adı da Amelebaşlıktır.

Dayıbaşı veya aynı anlama gelen amelebaşı’nın götürdüğü işçiler genellikle yevmiye usulü çalışırlar. Günlük yaşarlar, sigortaları, iş güvenceleri yoktur.

İşveren verim alamadığı işçilere sen yarın işe gelme diyebilir. Bunu da genellikle dayıbaşı veya amelebaşı kanalı ile yaparlar.

Dayıbaşı veya Amelebaşı’nın işe götürdüğü işçiler, istedikleri zaman işe gidebilirler. Devamlılık mecburiyeti yoktur. Ücretlerini günlük olarak alırlar. Maaşları yoktur. Emeklerinin karşılığını dayıbaşı veya amelebaşından alırlar.

Bu tür uygulamalar genellikle tarım işçileri arasında yaygındır. Son Soma kazasından sonra, orada da aynı uygulamanın yapıldığı işçilerin anlatımlarından anlaşıldı.