Taşıt Edebiyatı üzerine düşünceler

<ı>“ Otomobil uçar gider

<ı>Gönlüm gibi kaçar gider

<ı>Ben talihin peşindeyim

<ı>Talih benden kaçar gider

<ı>Yar yar güzel yolcu güle güle..”

Bu türkünün kimin ne zaman söylediği ve nerelerde geçtiği ben de bilmiyorum. Yine bir yerde okumuştum “Çorum’un Cemilbey köyünden sürücü Mahmut, Orhan Alpaslan’a bıraktığı bir fotoğrafının arkasında şu veciz sözlerini yazıp gitmişti öteki dünyaya… Bunu da değerli halk bilimci Gürkal Aylan’ın hazırladığı “ Ömür biter Yol Bitmez / Taşıt Folkloru” adını taşıyan kitabından alıntı yaparak sizlere sunuyorum:

<ı>“Ben bir şoförüm

<ı>Yoktur kaderim

<ı>Bu dünya fanidir

<ı>Belki vefat ederim

<ı>Bu resmimi saklayana

<ı>Çok teşekkür ederim”.

Bugün sizleri bir başka konuya götürmek istiyorum. Taşıt edebiyatı, kamyon veya kamyonetlerin dili üzerine kısa bir yaklaşımla bir yolculuk yapmak istiyorum. Folklorumuzda taşıt edebiyatı başlı başına bir konu vardır. Taşıt edebiyatı ve arabaların dili. diye. Anadolu’muzun hangi yöresine giderseniz gidin, bir kamyon veya bir başka araç gördüğünüz zaman, ön tamponun üzerinde: Maşallah veya “Ya Allah” Allah korusun” gibi kelimelerini görmeniz mümkündür.

Taşıtlarımızla ilgili folklorik motiflerle süslü olduğunu görüyoruz. Bu folklorik unsurları beş bölüm altında toplayabiliriz

1- Taşıtların ön ve arkalarına yazılan yazılar

2- Taşıt içi yazılar, levhalar ve resimler

3- Taşıt içi nazarlıklar ve uğur malzemeleri

4- Taşıt dışı nazarlıklar

5- Şoförlerin dil ve edebiyatı.( 1 ) .

Benim uzun yıllar önce öğretmenlik yaptığım il ve ilçelerde dikkatimi çeken bazı otolarda ön ve arka camları veya tampon gibi yerlerde veya otoların, kamyonların kasalarında yazılanlardan bir demet sunmak istiyorum. Bunlar özet olarak şoförlerin dili veya taşıt edebiyatı, taşıt folkloru diye adlandırılır. Bu sözcükler şoförlerin kimliklerini de ortaya koyar kimi zaman. Örneğin kamyonun arka tamponunda şu yazıyı görürseniz: “Geçersen beni ezerim seni” sözlerinin o otoyu kullanan sürücünün asabi, sinirli olduğunu gösterir. Bir başka otoda ise: <ı>Rahmetlik baban da beni sollamıştı “ diye yazılan oto sürücüsünün geniş ve sabırlı olduğunu gösterir. Sözü fazla uzatmadan aldığım örneklerden bazılarını sizlerle burada paylaşmak istiyorum:

<ı>“Geçme belayı, bulursun belayı, Geçme beni, ezerim seni, Herkes affeder, Emice affetmez, düğüne mi, ölüme mi, izi seven beklesin, Geç geldi desinler, geçmiş olsun demesinler, Bitmeyen servet, kazanılan itibardır.Sabır selamet, Sürat Felaket, Allah’a emanet Talihsiz Ahmet, Aşıksan vur saza, şoförsen bas gaza, Fordun adı var, Bedford’un tadı var, Ava hatu, ava çu (İşte geldi, işte geçti), Yorgun gözler, sevdiğini özler, Bekleyeni unutma, önünü görmeden solama, Sılaya kara haber yollama, o şimdi asker, Apollo geliyor, dağları deliyor, Demirde yolda as, gücenme arkadaş sende bas, Fırtına Osman havan batsın, Arkadaş bu akşam yine gurbetteyiz, Tasa etme kendine, Biz böyle mutluyuz, umurunda mı dünya?, vatan sağ olsun, aldırma hemşerim, bu da geçer yahu, Gene de sen bilirsin, Sen istersen kardeş oluruz. Allah korusun, yolun açık olsun, hayırlı yolculuk, haydi bismillah, Allah korusun, Maşallah, Uğurlar olsun, Allah emanet, Güle güle be gardaş, Maşallah beni bekle, Allahın izniyle döneceğim, takdir Allahın, tedbir şoförün, Sabır selamet, Sürat felaket, Garip Hüseyin Allah’a emanet, Çalıştım bilek zoru, Allah’ım bizi koru, Ya ben ya hiç, Leyla bana bakma, Bizi çekemediler, Çatla, patla, kızma birader, Çekemeyenler çatlasın, Ben yaşadıkça sen çıldır, Düşte gör, Kızma be arkadaş, Denginle koşarım, İntizar etme sende çekersin, Şirin BMC, Kurbanda koç, yolda Doç, Gel güzelim 69’le gezelim, Kuzu kurdun, yol fordun, 72 affetmez, Maşallah Fargo, Dünyada Man, Ahrette İman, Asaletin yeter bana, Fordun güzeli, dünya güzeli, sevdim köylü güzeli, Tames Trader, yol ver birader, Koçum Desoto, asaletin yeter.

Bir ara bu konu bir kitap yayımlayan İstanbul’dan Gazeteci Gürkal Aylan, “ÖMÜR BİTER, YOL BİTMEZ - Taşıt edebiyatı, Taşıt Folkloru “ 234 sayfalık bir kitap yayınlamıştı. Ben de bir dosya ile katkıda bulunmuştum. 500' ze yakın otonun plakalarıyla kendisine göndermiş ve bunlar bir kitapta yayımlanmıştı. May Yayınları Temmuz1981’de.Gürkal Aylan bu Taşıt folkloru veya edebiyatı şu Argo, Ayrılık, baş kaldırı (isyan), Çeşitli adlar, Çile, dert, Mutsuzluk, Dinsel yazılar, Dostluk, arkadaşlık, Dünya görüşü, Değer yargısı, Eziklik, hor görülme, Gurbet, Göze ilişkin yazılar( nazarlık), Gülmece, Kara gülmece, Güncel Yazılar, Hızdan yana, Hoşgörü, olgunluk, Kazaya karşı, Kıskançlık, ilenler ve Dualar, Marka ve Simgeler, Özel adlar, Sevgi, Aşk ve şarkılardan derlenen sözler bölümler halinde hazırlamıştı: Taşıt folklorunu incelerken arabaların daha çok kamyon ve kamyonetlerin arka tamponlarında özenle yaldızla yazılarla yazılmış şiirsel uyaklı ve kafiyeli sözlerde görüyoruz. İşte bunlardan da birkaç örnek:

<ı>Şoförsün dediler, Kız vermediler. Helal Adanalı Celal, Güzellerde naz olur, Naz olunca söz olur, Yaklaşma toz olursun, Geçme pişman olursun. Kelam etme söz ile, Nazar etme söz ile, Aşk bir otobüstür binmesini bilmeli, Son durağa gelmeden inmesini bilmeli, Çiçek dalda, çocuk yolda Ford yolda sievielir. Yolda savaşta rampada başta, Nişanım var her taşta, Ağaran saçlarımı geçen yıllara sor, yokuşları geçmek zor, rahatınızı düşündük 44 koltuğu 38 düşürdük, budur kaderim, sürer giderim, Güle yanaştım soldu gitti, Sülüne baktım uçtu gitti. Nafaka derdindeyim, yollarda avareyim. Bir de sürücülerimizin yol üzerine yaşadıklarına ve yazdıklarına bir bakalım bunlarda hayli ilginç sözler: <ı>Yollar hiç tükenir mi? Yolların kartalı geliyor, yol gülü, Düz değil yollar dayı, Yollar Fatihi, dağların tankı, yolların kurdu, yeşil Ilgaz yollar hiç bitmiyor, ömür biter, yol bitmez, Issız yılların garibi berd Ford, ıssız gecelerin şen gülü yolda, Karanlık gecelerin garip yolcusu yolda, Aşk sevenin yol gidenin.

Ben bunları yazarken postacının elinde koca bir paket vardır. Gazeteler, dergiler, mektuplar ve kitaplar. Bana Diyarbakır’dan gönderilen yazar arkadaşım Musa Dinç’in küçük fakat anlamlı TAŞIT EDEBİYATI kitabı çıktı.Ufak minimini bir cep kitabı. Bu kitap ta bir hayli Taşıt folkloruna sözcüklerine epeyce yer verilmiştir. Bu ufak kitap, Diyarbakır’da Diclem Sahaf Yayınları arasında çıkmış olup, 128 sayfa ve 2006 yılında günışığına çıkarılmıştır. Bu kitaptan da birkaç sözcük vermek istiyorum: Musa Dinç’te taşıt edebiyatını şu bölümlere ayırıyor: ( 2 ) Taksi edebiyatı, Dolmuş edebiyatı, Otobüs edebiyatı, Kamyon edebiyatı ve Tır edebiyatı diye beş bölüme ayırıyor. İşte seçtiklerinden birkaç örnek:

<ı>

<ı>“ Bismillah, Allah’ın dediği olur, Hakimiyet Allah’ındır, Maşallah, Ya Allah, Çilekeş, Derbeder, . Hayat buysa üstü kalsın, Gecelerin yargıcı, Efsane, Sevdakâr, Kır çiçeğim, Sözde değil, özde hizmet, Kadrinin gülü, elbet bir gün, Zevkli rezalet, sevenler ayrılmaz, mühür gözlüm, cana gelen mala gelsin, gönlünü herkese kaptırma, Ali paşalı kaptan, Bağrı yanık sevdalı, Çile senin, yol benim güzelim, Derbederim, kaderimi çekerim, vitesi düşür sadede gel arkadaş, Şöforun hatasını toprak örter, Dostlarını arıyorsan önce cebine bak. Hani beni unutmayacaktın- Nankör.Para pul, şan , şöhret, olmasın sana servet. Dal rüzgârı afetse de, kırılmıştır bir kere. Efsane geri döndü, Hariçten gazel okuma, …

Sözün özü: Taşıtlarda ki yazılar taşıt sahipleri veya şoförlerin duygu ve düşüncelerinin dışa yansıma olayıdır..Bu folklorik yazılar şoförlerin kimi zaman kimliklerini de ortaya çıkarır. Anadolu’nun her bölgesinde bunları bulmak olasıdır. Bunların tümü halk edebiyatımızda önemli bir yer tutar, taşıt folkloru, taşıt edebiyatı, araba veya arabaların dili diye geçer. Bir zaman bunların yazılması bile yasaklanmıştı. Fakat bir türlü önüne geçemedi. Çünkü bu da ayrı bir kültür zenginliyidir. Ben bunları yazarken kum, çakıl, çimento taşıyan, homurdana homurdana giden kocaman bir MAN - DİZEL’İN arka geniş tamponu üzerinde özenle şu yazılar vardı: Bunları da buraya almadan geçemedim:

“ Hemşerim Recep, bu akşam yine <ı>gurbetteyiz şimdi. Ve hemen alt yazıda “ ömür biter, yol bitmez “ diye yazıyordu… Kaynaklar:

1- Ayhan Doğanaç (M.A) Türk Folklor Araştırmaları Sayı 239, İstanbul 1969

2- Nail Tan Türk Folklor Araştırmaları Sayı: 305, İstanbul 1974

3- Ömür biter Yol bitmez, Taşıt Edebiyatı, Taşıt Folkloru / Gürkal Aylan, May Yayınları İstanbul 1981

4- Gülpınar Dergisi Abdülkadir Güler, Cilt I, Sayı: 9, Ankara 1976 5- Devrim Folklor, Sayı: 3 Abdülkadir Güler - Ankara 1978. 6- Taşıt Folkloru - Musa Dinç Diclem Sahaf Yayınları Diyarbakır 2006.