Tır diye bir araç yoktur

Birkaç ay önce televizyonlarda yayınlanan Turkcell’in İştecell reklamını anımsayacaksınız. Hani müdür bir maket kamyonu havaya kaldırarak: “Arkadaşlar, bu ne?... TIR … Biz ne iş yapıyoruz… Lojistik …” diyordu ya. İşte, orada gösterdiği araç TIR değil. Çünkü, TIR diye bir araç yok.

Türkçemize girmiş birçok yabancı sözü, anlamını pek bilmeden kullanırız. Bunlardan birisi de bu TIR sözcüğüdür. Özellikle şehirlerarası yollarda gördüğümüz bu uzun ve geniş taşımacılık araçlarının bir yerinde mavi plaka üzerine beyaz yazıyla koskocaman TIR harflerini görürsünüz. Oysa, TIR bir araç tipi ya da modeli değildir. 1975 tarihinde kabul edilen ve bugün 65 ülkenin taraf olduğu uluslararası bir gümrük transit rejimidir. Fransızca’da “Transports Internationaux Routiers” sözcüklerinin baş harflerinden oluşur. İşin teknik ayrıntılarına burada girmeyeceğim. Merak edenler, TIR Sözleşmesinin ne olduğu konusunda http://www.iru.org sitesinden bilgi edinebilirler.

Araçların arkasında gördüğümüz mavi TIR yazısı, o aracın TIR karnesine sahip olduğunu belirtmek içindir. Bizim TIR dediğimiz araçlara batıda “truck” yani “kamyon” veya “çekici” deniyor. Lojistikte bir başka yanlış kullanılan terim ise : DORSE’dir. Tırın dorsesi derseniz, bütün taşımacılık işinde olanlar, çekicinin arkasına takılı olan ve yüklerin konulduğu kasayı anlayacaktır. Ancak, çekicinin arkasındaki yükün konulduğu yer dorse değil, treylerdir (trailer: izinde giden). Dorse ise bir treyler markasıdır. Hani, bazıları kağıt mendile “selpak” derler ya, onun gibi. Bu sözcükler bu şekilde o kadar fazla yaygınlaşmıştır ki, devletin yasalarında, ders kitaplarında, dergi, gazete ve televizyonlarda ve hatta şirketlerin resmi ünvanlarında bile görebilirsiniz.