Tümcede öğeler - 2

DİĞER  ÖĞELERLE  İLGİLİ   ÖZEL  DURUMLAR

NESNE /  DOLAYLI TÜMLEÇ / BELİRTEÇ TÜMLECİ

            . NESNE         

            . Gittiğin yere beni de götür..   

                                 pekiştirme

                                   pekiştirilmiş nesne (pn)

            . Kapıyı biz açıyoruz, o kapatıyor.

              blion     ö         y        ö        y

                                               ö         : özne

                                               y         : yüklem

                                                blion : belirtili ortak nesne,                                                          

Örnek tümcede “açıyoruz, kapatıyor” yüklemlerinden etkilenen “kapıyı” sözcüğü her ikisinin de nesnesi olduğundan ortak nesne olarak adlandırılır.

            . O kalemini - sarı renkli olanı – kaybetti.  

                                                  açıklama

                 açıklamalı nesne (an)

Yüklemden etkilenen “kalemini” sözcüğünün özelliklerini belirten “sarı renkli olanı”  sözcük öbeği nesneyi açıklamalı nesne yapıyor.

           . DOLAYLI TÜMLEÇ

            . Çocuğa cumartesi, pazar günleri biz bakıyoruz,  diğer günler

                odt                                                                  y

            annesi bakıyor.

                              y

            ortak dolaylı tümleç :  odt

                                    yüklem :  y

Sıralı tümcede iki yüklemin dolaylı tümleci ortak.

            . İstanbul’a, uygarlığın beşiğine, gidelim.

                  dt                  açıklama

          ----------------------------------------------

             açıklamalı dolaylı tümleç (adt)

                        . Eşine bile söylememiş.

                                pekiştirme

                        ----------------------

                 pekiştirmeli dolaylı tümleç (pdt)                                              

                        . Ona da  kızdım.

                              pekiştirme

                         --------------------         

                  pekiştirmeli dolaylı tümleç (pdt)

                        . Sana sesleniyorumsana.

                            dt                            dt                                      dt : dolaylı tümleç

                        pekiştirmeli dolaylı tümleç (pdt)

  Dolaylı tümleç pekiştirmeleri bağlaç “bile, de” ve   ikilemeyle “sana.....sana” sağlanmış.      

                .  BELİRTEÇ TÜMLECİ                   

            . Atatürk’ün Samsun’a çıktığı gün - 19 Mayıs 1919 -

                                                                                 açıklama        

                                   açıklamalı belirteç tümleci öbeği (abtö)

            yurdumuz düşmanlarca  -Yunan, İngiliz, Fransız, İtalyan –

                                                                                                  açıklama

                                   açıklamalı belirteç tümleci (abt)

            işgal edilmişti.  

                        . Az önce geldi, yattı. 

                           obtöb         y        y        

            ortak belirteç tümleç öbeği : obtöb

                                                   yüklem :  y

                             . Burada en olmayacak saatlerde  bile  bir yolu bulunur.

                                         bt                                        pekiştirme   

                                ---------------------------------------------------- 

                                pekiştirmeli belirteç tümleci öbeği  ( pbtöb )

                        belirteç tümleci : bt

                        pekiştirmeli belirteç tümleci : pbt

                        . En olmayacak saatlere bile sığmaz.

                                                               pekiştirme

                        ------------------------------------------------                                             

                        pekiştirmeli dolaylı tümleç öbeği ( pdtöb )

                        belirteç tümleci : bt

                        pekiştirmeli belirteç tümleci : pbt

Belirteç tümleci adın yönelme durumunda bulunmaz; bu   durumda bulunan sözcük ya da sözcük öbeği dolaylı   tümleç olarak gösterilir.        

                         . Çocuklar içeri  girdi

                                              bt                         bt : belirteç tümleci

                        .Çocuklar içeriye girdi.

                                                dt                        dt : dolaylı tümleç

Adın belirtme durumunu gösteren sözcük belirtili nesne olarak gösterilir.

                      .Çocuklar içeriyi gezdi.

                                           blin

                         blin : belirtirli nesne

 Dolaylı tümleç adın “-e, -de, -den” durum ekleriyle biçimlenen sözcük ya da sözcük öbeklerinde aranır; ancak, kimi kez bu eklerin geldiği sözcük yüklemi zaman ve durum anlamıyla etkileyebilir.Bu durumda belirteç tümleci olarak göstermek gerekir.

                        .Babam akşama gelir.                                                                                        

                                            bt                                           bt : belirteç tümleci

                         . Erkenden yola çıktık.

                               bt                     

                        .  Seneye  görüşürüz.

                              bt  

                        . İlkbaharda   çiçekler açar.

                               bt

                        . Sinirden ağlıyordu.                                   

                                bt

                         .  Uzaktan uzağa selamlaştık.

                                 btöb                                                             btöb : belirteç tümleç öbeği

 Aşağıdaki  tümcede birden çok yargı bulunmaktadır; “yaşanabilecek”, “ vardır”. Bu  özelliği gösteren tümceler   bileşik tümce olarak adlandırılır.Yan yargı olan  “yaşanabilecek”              yükleminin belirteç tümleci “her yaşta”  sözcük öbeğidir (önad tamlaması). Bu konu üzerinde  tümcenin yapısı incelenirken durulacaktır.

                                                                                                                     bt : belirteç tümeci

                         __bt______  _____y___                                                     y : yüklem

                        .  Her yaşta yaşanabilecek güzellikler vardır.

                                             ööb                                                y                    ööb : özne öbeği