Tümcenin anlam bilgisi bakımından öözümlenmesi

Bu bölümde, tümcede yer alan düşünceyi, duyguyu ortaya çıkarmak tümcenin anlatmak istediği konusunda amacına ulaşıp ulaşmadığını belirlemek, tümcede öğelerin Türkçe anlatımc...a yerinde kullanılıp kullanılmadığını araştırarak dilbilgisel bakımdan tümceyi incelemek
gerekir.

Türkçe anlatımdan, Türkçenin temel nitelikleri olan açıklık, duruluk, doğruluk, anlamsal, anlatımsal olarak konuya ilişkin duyguların, düşüncelerin Türkçenin sözdizimine göre anlatılması olduğu anlaşılmalıdır.Tümcede sözcüklerin gereksiz, özensiz, eksik ve çelişkili kullanılması, tümcenin duruluktan, anlam açıklığından uzaklaşmasına neden olur.

Anlatım yanlışı bulunmayan bir tümce şu özellikleri taşır:

Açık Anlatım:

Tümcedeki yargının kolay anlaşılması, tek anlam taşımasıdır. Sözcüğün, deyimin, ekin, noktalama işaretlerinin yerinde kullanılması, anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılmaması, karşılaştırmaların doğru yapılması ve dilbilgisi kurallarına uygunluk anlatımda açıklık sağlar.

Duru Anlatım :

Tümcenin gereksiz sözcük ve ekten arınmasıyla sağlanır. Aynı anlama gelen sözcük, sözcük öbeklerini aynı tümcede kullanmamak; eklerin, yardımcı eylemlerin tümceye kattığı anlamı gözetmek, onlarla aynı anlamı katan sözcüğü birlikte kullanmamak duru anlatımı sağlar.

Doğruluk:

Tümcenin dilbilsel kurallara uygunluğu ile sağlanır. Öğe uyumsuzluğu, eksiği, tamlama yanlışları, sözcüklerde yapı bozuklukları,düşüncenin yanlış sıralanması, yanlış bağlaç kullanma vb. yanlışlar tümceyi dilbilgisel
kurallara aykırı yapar.Bu da tümcede anlatım bozukluğına yol açar.

Örnekler:

Yurt uğruna her kanını döken kahraman ödüllendirilmelidir. /

Yurt uğruna kanını döken her kahraman ödüllendirilmelidir.

(Yaşar Kemal, Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana, s.65)

Askerler herkesi ikişer ikişer hücrelere götürüyordu./

Askerler herkesi hücrelere ikişer ikişer götürüyordu.

(Tarık Akan, Anne Kafamda Bit Var, s.99)

. Haluk dönüp dimdik karısına baktı. /

Haluk dönüp karısına dimdik baktı.

(Ahmet Altan, Aldatmak, s.183)

. Odanın dışında bir yerden, sarkaçlı bir duvar saati dokuz kere zamanın ve hayatın geçiciliğini hatırlatarak dın dan vurdu. /

Odanın dışında bir yerden, sarkaçlı duvar saati zamanın ve hayatın geçiciliğini dokuz kere hatırlatarak dın dan vurdu.

(Orhan Pamuk, Yeni Hayat, s. 108)

. Birden ateşli ateşli otobüs muavinlerinden söz ettik. /

Birden otobüs muavinlerinden ateşli ateşli söz ettik.

(Orhan Pamuk, Yeni Hayat, s.165)

Alıntı tümcelerde görülen anlatım bozukluğu düzeltilerek yeniden yazılmıştır..

Bu nedenle anlatım bozukluğuna yol açmadan duyguların, düşüncelerin nasıl dile getirilmesi gerektiği konusunda bilinçli, duyarlı olmak durumundayız.