Turizmde planlama üzerine söyleşi - TUYED Etkinliği

Türkiye'de Turizm-Yokken Planlama-Vardı / TUYED / ZC - SÖYLEŞİ     [MB-18: Mayıs 2011]

Turizm Yazarları Derneği "TUYED" Başkanı Kerem Köfteoğlu, Türkiye turizmi ve planlama konusunda "TUYED/Aktif-Üye'si" Zafer Cengiz ile bir söyleşi gerçekleştirdi.

Köfteoğlu'nun Zafer Cengiz ile yaptığı röportajı www.tuyed.org sitemizde paylaşıyoruz

Türkiye'de turizmin ilk tohumlarının atıldığı yıllarda işe planlama uzmanı olarak başlayan Zafer Cengiz, yıllardır her fırsatta ‘plan' -  ‘plan' diye yazıp anlatıyor. Hal böyle olunca, 'turizmde-planlama' konusunu Cengiz'le enine-boyuna konuşmamız kaçınılmaz oldu.

Üstüne basa-basa “Türkiye’de-turizm-yokken-planlama-vardı, turizm-gelişince-planlama-unutuldu” diyen Cengiz’e biz sorduk o cevapladı...

Öncelikle kısaca kendinizi tanıtabilir misiniz?

Ankara 1950 doğumluyum. Orta ve Lise öğrenimini TED Ankara Kolejinde tamamlayarak 1968 yılında girdiğim ODTÜ-İdari-İlimler-İşletme lisansını 1973 yılında alıp, 1975’te ilk dönem kısa  askerlikten yararlandım. Askerlik sonrası TC-Turizm-Bankası bünyesinde kurulan Fiziksel-Planlama-Gurubu´nda (FPG) 'planlama-uzmanı' olarak iş hayatına atıldım.

Daha sonra 1977´de Alev Coşkun’un Bakanlığı döneminde geçici görevle Turizm Bakanlığı Danışmanlığında hizmet verdim, 1979´da ise, 'TURBAN-İşletmeler-Uzmanı' olarak, toplamda 5 yılı aşkın görevler yürüttüm. Devletin "öncü-örnek" olarak açtığı TURBAN Seyahat  Acentesi'ni oluşturan ve 'devletin nasıl acentecilik yapabileceği?'nin hesabını özel sektöre veren 'kurucu dar kadroda' yer aldım. O dönemdeki yataksızlıkta çok önemli bir çıkış olan, kamu kampları projesini yürüttüm.  

Fiziksel Planlama Gurubu (FPG) kimlerden oluşuyordu ve ne tür projeler ürettiniz?

Devletçe tüm yurt çapında turizm planlaması yapmak için özel olarak kurulan FPG şehir plancıları ve mimarlardan oluşuyordu. Burada, sonradan bir dönem TYD Başkanlığı da yapan Tavit Köletavitoğlu ile birlikte çalıştım. Öncelikli görülen yörelerde ´çevre düzeni planları´ yapıp, bunların sosyo-ekonomik araştırmalarını çalıştık.

Dışarıdan da Dünya Bankası yabancı uzmanları ile sosyolog Emre Kongar ve Ekonomist Zafer Başak gibi sıkı danışman ağabeylerimiz destek veriyordu. Bu dönemde büyük çapta tek başıma yazdığım "Türkiye Ekonomisi ve Turizm Raporu" paralelinde bir makro çalışmaya, 35 yıldır rastlamış değilim.

O yıllarda önceliği hangi bölgelere verdiniz?

Çalışmalarımızın odak noktasını Ege ve Akdeniz oluşturdu. Kapadokya ve Karadeniz grupları da devreye girince, ciddi bir makro rapor üretilmesi ihtiyacı doğdu. Dünya Bankası’nın hediye ettiği dört çeker'e 7-8 kişilik ekiplerle doluşup, yurt çapında arazilere etütlere ve iş seyahatlerine çıktık. Bu dönemde, Türkiye turizm potansiyeline ve gelişme yöntemlerime ilişkin son derece verimli ve çeşitli raporlar ürettik.

O yıllarda, FPG öncesi özel bir çalışma grubunun Kemer’de yeni tamamladığı ‘Güney Antalya Turizm Gelişim Projesi’ hayata geçmişti. Bunun uygulaması başlamıştı ve altyapı çalışmasında Dünya Bankası’ndan 25 Milyon dolarlık altyapı kredisi kullanıldı.

Bu rakam ise, o tarihte çok önemli bir olaydı ve bir büyücek otelin maliyetiyle, tüm bölgenin her türlü altyapısı , hiç otel yokken komple hazırlandı. Yeni planlar bu şekilde modelleşerek yaygınlaşacaktı. İlk kurşun olarak da, Kızıltepe Kamping'i bile yatırımcı bulamayınca devlet yapıp işletmeye açtı.

FPG’den kaç yılında ayrıldınız ve nereye gittiniz?

1981’de İstanbul’a geçerek Net Holding’te 'Planlama ve Yatırımlar Koordinatör yardımcısı' olarak işe başladım. Beş yıllık dönem sonunda son iş olarak bir yılda holding adına toplam 6 Casinoyu devreye soktuktan sonra 1986'da Antalya’ya geçip, Club Hotel Sera’da koordinatör olarak beş yıl çalıştım. Yeni açılan bu Talya sonrası Antalya'nın ikinci 5 yıldızlı otelinde, 3,5 yılda yatırımın geri ödemesini sağlayıp, piyasada sansasyonel yankılanan bir gelişme gerçekleştirdik.

1990’da ROMAN Turizm 'Yatırım ve İşletme Koordinatörü' olarak Kemer´de, ufak otellerden oluşan 750 yataklı bir apart otel inşaat ve açılış organizasyonunu, net 6 ay içinde sıfırdan hayata geçirdim. 1994’te Avusturyalı NOVOMATIC Casino firmasının Türkiye Koordinatörü, sonrasında Doğuş Holding Proje Temsilcisi olarak Side´de görev aldım. Daha sonra 7 Seas Hotel İşletme Revizyonu ve çeşitli danışmanlık projeleri yürüttüm.

Yanılmıyorsam 2000 yılında da MNG’de çalıştınız değil mi?

Evet, 2000 yılında İstanbul´a geçerek MNG Holding’in 'Turizm Koordinatörlüğü' görevini üstlendim. Burada WOW Hotels & BENTOUR Tur Operatörü operasyonunun kuruluş dönemini yönettim. 2001’de piyasada huzurlu bir çalışma düzeninden umudumu keserek, Antalya´da emekli moduna geçtim.

Üç yıl boyunca yazarlık ve danışmanlık yaptıktan sonra 2004’te yedi aylığına Karayip Adalarında 'Destinasyon Danışmanı' olarak hizmet verdim. O yıldan bu yana da ağırlıklı olarak ´sivil toplum çalışmaları´ ile ´araştırmacı yazarlık´ kapsamında yerel turizme 'gönüllü olarak' destek veriyorum.

Turizme planlamacı olarak ‘bulaştınız’. Yayınlanan makalelerinizde de sürekli turizmde planlamaya vurgu yapıyorsunuz. Ne oldu da, sürekli olarak uyarılarda bulunma ihtiyacı duyuyorsunuz?                                                                                                                                                           
1977’de stratejik ve bilimsel bir bakış açısıyla turizm planlamaları yaptık. Türkiye turizminin ihtiyaçlarına göre raporlar ürettik. Bakış açısı olarak da, 'niyet neydi - sonuç ne oldu? Olup bitenleri Türk filmi gibi izlemekteyim. Turizmde planlı gidiş, rant öncelikli uygulamaların ağır basmasıyla hızla yön değiştirdi. Yatırım furyasında hızlanan gelişmelerde, planlama dizginleri elden kaçtı gitti.

Çok enerjik ve kararlı olarak başlayan planlama çalışmaları, yıllar sürecinde çeşitli nedenlerle battal duruma getirildi. 1985´lerden itibaren turizme gaz veren Özal teşvikleri ile birlikte, planlama çalışmaları tedavülden kaldırıldı. Bu dönemde piyasaya ´plan değil- pilav isteriz´ sloganı hakim oldu. İşte bu nedenle de, her fırsatta; "turizm yokken planlama vardı ve turizm gelişince planlama unutuldu" diyoruz ve bunun da ısrarla altını çiziyoruz. .

Yıllar sonra hazırlanan 2023 Turizm Stratejisi’ne baktığınızda ne gibi eksiklikler görüyorsunuz?

Evet, tam 20 yıl sonra, ancak tekrar dizginleri ele alma niyetine girilebildi. Fakat planlama, afaki ve işkembeden atmakla yazılan raporlar ve hedeflerle olmaz! 2023 yılında 50 milyar dolar gelir hedefi işkembeden atılmış. Belirlenen hedefe ulaşmak için yapılacakları adım adım hesaplayacaksınız ve içini de doldurabilirsenizi neden 80 milyar hedeflemeyesiniz? 2023’e kadar yapılması listelenen 18 havaalanı var, fakat aralarında Gazipaşa yok! Bu nasıl plan?

İhtiyaç varsa niye yer almadı, ihtiyaç yoksa niye ve nasıl yapıldı? Ayrıca 2023’te gündeme getirilen Turizm Konseyi konusunda dört yıldır bir arpa boyu yol gidilemedi, epey eksikleri var. Hayati konularda kararlara rağmen, bir türlü uygulamaya geçilemedi. Eylem Planında somut olarak 172 başlık var, ama bunun 150 kadarı uygulanmayarak unutturuldu gitti. Planlama dönemi yeniden uyandırılırken, böylece hasta tekrar narkoz'lanmış oldu.

2023 Turizm Strateji’ni düzeltmeniz için verseler, önce hangi eksiklikleri tamamlardınız?

Öncelikle bunu strateji konumundan bir plana dönüştürürdüm. Ayrıca, birinci maddeye “turizm öncelikli sektör olarak kabul edilecek” diye yazardım. Bundan ne kast edildiği de net olarak ortaya koyardım. Turizm özgün bir ticarettir, ihracattır! Yerinizde oturturken, domatesinizi burada turiste yedirip ihraç ediyorsunuz.

Dünya Turizm Örgütü 2005’te Türkiye’nin turizmden 15 milyar dolar kazandığını söylüyor. Uydu Hesaplamasına sahip Dünya Turizm ve Seyahat Konseyi (WTTC) ise gelirimizi 60 milyar dolar olarak hesaplıyor. Bence sektör, akademisyenlerden bu geliri doğru olarak ortaya koyacak bir bilimsel çalışma yapmalarını istemeli. Böylece de, turizm ekonomisinin gerçek makro boyutları acilen açığa çıkartılmalı ve önemi algılanmalı.

Yazılarınızda Bölgesel Destinasyon Yönetimi’ne de sıkça yer veriyorsunuz. Bu konuya bir-iki somut örnek verebilir misiniz?

Son yıllarda herkesin dilinde bir Barselona modeli'dir gidiyor. Buradaki başarı ise, sadece 'turizmin bölgesel bakış açısıyla planlanmış ve örgütlenmiş' olmasından kaynaklanıyor. Bundan 4-5 yıl önce İstanbul’u benzer bakış açısıyla örgütlemiş olsaydık, 2010 Avrupa Kültür Başkenti projesi, fiyaskoyla sonuçlanmazdı. Antalya’da ise sahillere ağırlık verip, kent unutuldu.

Şimdi Antalya’yı ve Antalya otellerini pazarlayacak bir mekanizma kurmalıyız. Barselona modeli sekiz  yıl önce ticaret odası ile belediyenin yaptığı basit bir protokoldür. Antalya’da niye yapılamıyor ve başlatılıp, ihtiyaç duyan diğer turizm yörelerine de örnek yaratılarak, neden uygulanamıyor? Bilen ve farkında olan bile yok!

2023 Turizm Stratejisi geneli içinde 10. Maddede yer alan 'Konsey Modeli' de bölgesel destinasyon yönetimini sağlayan bir yapılaşma. Fakat böyle atılımların yerel otorite olarak maalesef bir sahibi yok. Sonuçta büyük çapta kaybeden ise ülke ve yerel ekonomi oluyor ama sorumlusu suçlusu da yok!

Bundan sonra hedefinizde neler var?

Son 15 yılda elektronik ortamda biriken yazılarımı bir kitapta toparlamak istiyorum. Adını ‘Memleketimden Turizm Manzaraları’ olarak koyduğum, kısa hikayelerden oluşan turizm hatıralarımı yazmaya başladım. Toplamda 100 kalemi bulan anılarımı bir kitapta toplayacağım. Başımdan geçenleri, deneyim aktarma ve örnek olay şeklinde yazmak istiyorum. Turizm piyasasını geçmişten derslerle, acilen uyarmak amacındayım.

Ayrıca, turizm pazarlamasına çok kritik katkılar sağlayacak bir ticari portal çalışmamızı da 2-3 yıl içinde devreye sokacağız. Bu portalımız, dünya çapında arz ve talebi buluşturan bir plartform olarcak. Burada otel, uçak, tren, otobüs bileti ve tüketicinin ihtiyaç duyucağı tüm ürünler ve sektörler yer alacak.

Yani turizmin grossmarketini veya toptancı halini açıyoruz. Kendimizi hizmet ortamı sağlayıcı olarak konumlandırıp, herkesin kendi malını satmasını sağlıyoruz. Türkiye’deki yetersiz mevzuatlardan ve engellerden dolayı, 2011 sonunda ilk etapta portalı Avrupa’da hizmete açacağız. Turizmde internet ortamını çok rahatlatacak ve geliştirecek yepyeni bir entegre proje hazırlıkları yürütüyoruz.