Türkçede değişim

TÜRKÇEDE TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE SES DEĞİŞİMLERİ

kadgu-kaygı,

mengzi-benzi,

adrışur-ayrışır,

oğmak-ovmak,

döğmek-dövmek,

koğmak-kovmak,

Kun-Hun,

Köktürk-Göktürk,

beg-bey,

könglüm-gönlüm,

öpke-öfke,

yazıldı-yayıldı

Yukarıda sıraladığımız ünsüz değişmelerini İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı ürünleriyle örnekleyelim:

Alp Er Tunga Sagusu

Alp Er Tunga öldi mü

Isız ajun kaldı mu

Ödlek öçin aldı mu

Emdi yürek yırtulur

Begler atın argurup

Kadgu anı turgurup

Mengzi anı sargarup

Körküm angar türtülür

Ulışıp eren börleyü

Yırtıp yaka urlayu

Sıkrıp üni yurlayu

Sıgtap közi örtülür

Könglüm içün örtedi

Yatmiş başıg kartadı

Keçmiş ödüg irtedi

Tün kün keçip irtelür

Koşuk

Tümen çeçek tizildi

Bükünden ol yazıldı

Öküş yatıp üzüldi

Yirde kopa adrışur

Kızıl sarığ arkaşıp

Yipkin yaşıl yüzkeşip

Bir bir kerü yürkeşip

Yalnguk anı tanglaşur

Sav (Atasözü)

Aç ne yemes, tok ne temes.

Örnek metinlerde

d-y

t-d

m-b

ğ-v

k-g

k-h

g-y

p-f

z-y

s-z

ye dönüşmüştür.

kay(ı)b(p)ett(d)iği :

ses düşmesi  “ ı ”

yumuşama  “ p-b ”

benzeşme  “ t-t ”

Örnek sözcükte üç ses olayı gerçekleşmiştir.

Anlatımın sözdizimsel bağlantısında dil öbeklerden oluşur. Belirtme öbeği, kavramlar arası ilişki

kurar.Kavram, nesnelerin, biçimlerin, olgu, durum ve devinimlerin dilde anlatım buluşudur.Değişik ses

ve biçimlerle, değişik yollardan oluşan sözcük somut ve soyut kavramları karşılar. Söze dönüşen nesne

dile özgü bir genelleme, bir soyutlamadır.

Ses değişmeleri:

edgü / eyyü / eyü / iyi ;

Anlam değişmeleri :

yavuz : kötü – yiğit;

ödül : güreşte kazanana verilen armağan (geçmişte), her yarışmada kazanana verilen armağan ( bugün)

Sözcük değişmeleri :

bediz / bezek / süs . Bu üç özellik dilin değişebilirlik özelliklerindendir.

Türkçe toplumsal gelişmeye koşut olarak kendini yeniliyor.Türkçeyi, toplumumuzun ulusal dili olarak

doğru, anlaşılır biçimde kullandığımızda anlaşmamızın kolaylaşması, toplumsal barışımızın sağlanması

gerçekleşecektir. Türkçe, toplumsal yaşamımız için bu denli önem taşımaktadır.