- Kategori
- Dilbilim
Türkçede Yargısız Anlatım
Sözcükler, kavramlar arası ilişkiler kurarak sözcük öbeklerini oluşturur. Burada ad soylu sözcükler bir yüklem olmaksızın doğrudan doğruya kendi aralarında ilişki kurar.
Sözcüklerin bu tür ilişkilerinden belirtme öbeği adı verilen yargısız anlatımlar (sözce) doğar.
Belirtme öbekleri yargı bildirmez.
Bu öbekler kavramları açıp genişleterek belli eder.
açıklama ya da belirtme
(masanın örtüsü),
niteleme
(yeşil örtü),
güçlendirme ya da pekiştirme
(pek hızlı)
biçiminde olur.
Kimi sözcük öbekleri yapısal yönden belirtme öbeği niteliği taşımaz.
Örneğin,
bağlaç öbeği
hak ve kuvvet,
kılıçla kalkan
*
demir kapı,
iyi adam;
deniz kıyısı;
kuş kadar
bebek için
san (unvan) öbeği
İsmet Paşa
Örneklerde, “için” ilgeç, “paşa” unvan
Yardımcı öğe genel kurala aykırı olarak sonda yer almıştır.
Devrik anlatım sözdizimsel kurala aykırı olarak oluşur.
Örneğin,
örtüsü masanın,
kedi kara vb.
Bakışsız bir kedi kara
Ece Ayhan
Kimi belirtme öbeklerinin öğeleri ekle, kimilerininki eksiz birleşir.
Örneğin,
İyelik öbeklerini oluşturan öğeler, genel olarak ekle birleşir.
Örneğin,
Türk dili,
Orhan’ın çantası,
benim silgim vb.
Belirtme öbeklerinde görülen ekli, eksiz birleşmeye bir başka örnek olarak ilgeç öbekleri gösterilebilir.
Belirtme öbekleri ortak ve ayırt edici özelliklerine göre altı türdür:
BELİRTME ÖBEKLERİ
1. İYELİK ÖBEKLERİ
. Ad tamlaması
. Adıl tamlaması
2. NİTELEME ÖBEKLERİ
. Önad tamlaması
. San(unvan) öbeği
. Sayı öbeği
. Belirteç öbeği
3. ÇEKİM ÖBEKLERİ
. Ad öbeği
. İlgeç öbeği
. Eylem öbeği
4. Bağlaç öbeği
5. Ünlem öbeği
6. İkileme öbeği