TURKAY KORKMAZ

http://blog.milliyet.com.tr/turkaykorkmaz

05 Temmuz '12

Kategori: Dil Eğitimi

Okunma Sayısı: 1795

Türkçede yazım ve noktalama

HÜRSES, TRABZON, 25 EYLÜL 1992

Sözün belli işaretlerle saptanması demek olan yazı bir işaret sistemini gerektirmekte, bu işaretler harf dediğimiz şekillerle gösterilmektedir. Harflerin bütünü ise abece (alfabe)’yi oluşturmaktadır. Bir dilin belli bir abc kullanarak yazıyla gösteriliş biçimine yazım denir .*

Yazılı anlatımda sözcükleri Türkçenin kurallarına , geleneklerine göre yazmak için bir tutum birliği gereklidir.Yani yazma olayını belli kurallara bağlayarak ortak yazım biçimine ulaşmak kaçınılmaz bir görev .

Yazım birliğinin sağlanması için 12 Aralık 1928 ‘de hazırlanan “İmla Lügatı” bunun ilk adımı olmuştur. Bu yazım kılavuzu 1941 yılına dek kullanılmıştır. Bu on üç yıl içerisinde “söyleyişe göre yazım” öncelik taşımıştır.Türk Dil Kurumu’nca hazırlanan yazım kılavuzu 1941 ’de İmla Kılavuzu , 1965 ‘te Yeni İmla Kılavuzu , 1977 ‘de Yeni İmla Kılavuzu, 1985 ‘te İmla Kılavuzu, 2005 ‘te deYazım Kılavuzu adlarıyla yazım alanındaki sorunlarımıza çözümler üretmiştir .

Yazım, toplumun uyduğu , uyguladığı ortak yazım biçiminin adıdır. Bunu sağlayacak olan da abecedir. Türk abecesi her ses için bir harf ve her harf yalnız bir ses ilkesine göre düzenlenmiştir. Sesler söylendiği gibi yazılmakta, yazıldığı gibi okunmaktadır. Bu özellik sözcüklerin söylenip yazılmasında, yeniden okunmasında kolaylık sağlıyor. Bütün sesler yazıda gösterilir ve söylenir. Bu nedenle Türkçe sesçil bir dildir.

Bugünkü Türk abecesi 1 Kasım 1928 ‘de 1353 sayılı yasayla TBMM‘de onaylanmış 3 Kasım 1928 ‘de Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.Bu yasaya göre Türk abecesi 29 harften oluşmaktadır. Bu harflerin adları, sırası, büyük ve küçükleri şöyledir

Harfin sırası : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Büyük harf : A B C Ç D E F G Ğ H İ I J K L

Küçük harf : a b c ç d e f g ğ h i ı j k l

Harfin adı : a be ce çe de e fe ge ğe he i ı je ke le

Harfin sırası : 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Büyük harf : M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z

Küçük harf : m n o ö p r s ş t u ü v y z

Harfin adı : me ne o ö pe re se şe te u ü ve ye ze

Tarih boyunca sırasıyla kullandığımız abeceler:

Göktürk ( 38 harfli )

Uygur ( 18 harfli )

Arap ( 28 harfli )

Latin kökenli ( 29 harfli )

Şimdi, duygu, düşünce, izlenim, gözlem, tasarımlarımızı vb. anlatırken yazım kurallarının ne olduğunu, noktalama işaretlerinin nasıl kullanıldığını görelim .

YAZIM KURALLARI

Sesçil bir dil olan Türkçede yazım ilke ve kuralları bu gerçeğe göre saptanmıştır.Yabancı kökenli sözcüklerin yazımında yine sözcüğün söyleniş sırasında çıkarılan sesler yazıya geçirilmektedir.Türkçede yer alan yazım ilke ve kurallarını öğrenerek ortak yazıma ulaşabiliriz.

. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILIŞI

Yaşanan ve Unutulmayan

Bugün hava soğuyunca Oya Hanım kışlık giysilerini giyindi. Ayşe Teyze erkenden kalktı. Hemen Doktor Rıza Bey’i uyandırdı.İçinden geldiğince saygılıydı kocasına.O’nu sayması sevgisinden kaynaklanıyordu kuşkusuz. O, Kurtuluş Savaşı günlerinde tığ gibi bir delikanlıymış.

O günlerden bu yana kaç yıl geçti ?! TBMM’nin açılışını unutamıyordu. TC Atatürkçülükle boy atmıştı. Dilimiz Türkçe gelişmiş, yabancı kökenli sözcüklerden ayıklanmıştı. Bu gidişten mutlu olmayanlar Türkçe sözcüklere karşı çıkıyor, uydurma diyorlardı.Turgut Özakman’ın Şu Çılgın Türkler adlı yapıtı o günlerin belgesi niteliğindeydi.

Dr. Rıza Bey 10 Kasım 1938’de orta yaşlardaydı. Mutlu olayların yanında bu acı günü de dün gibi anımsıyordu. Türkiye’de yaşayan Türkler için her 10 Kasım ,“ O’nu duymak, anlamak için hesap vereceği bir gün olmalı diye düşündü .

Korkma , sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak ;

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak .

O benim milletimin yıldızıdır , parlayacak ;

O benimdir , o benim milletimindir ancak .

M . Akif Ersoy’un dizeleri Oya Hanım’ın, Ayşe Teyze’nin, Dr. Rıza Bey’in yaşama bakışını , yaşamdan beklediklerini ne güzel özetliyordu .

Yukarıdaki metinden yararlanarak büyük harflerin nerelerde kullanıldığını belirleyelim:

. Tümcelerin ilk harfleri büyük yazılmış .

. Özel adlar büyük harfle başlamış .Örneğin , Oya, Türkler , Türkiye ,

. Özel adlarla birlikte kullanılan sanlar (unvan), takma adlar da büyük harfle başlamış. Örneğin , Doktor Rıza Bey, Oya Hanım, Ayşe Teyze...

.Tamlama biçiminde kurulmuş ancak kalıplaşmamış özel ad kimliği kazanmış sözcüklerin ilk harfi büyük harfle yazılır. Örneğin, Kurtuluş Savaşı, Keban Barajı, Lozan Antlaşması...

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazılarda anlamı anlaşılır kılıp, ters anlayışlara yol açmamayı noktalama işaretleriyle sağlarız. Bu gerçeği bir metinle doğrulayalım.

“Bir gün insan virgülü yitirdi. O zaman zor tümcelerden korkar olan ve basit ifadeler kullanmaya başladı. Tümceleri basitleştirince düşünceleri de basitleşti. Bir başka gün ünlem işaretini yitirdi. Alçak bir sesle ve ses tonunu değiştirmeden konuşmaya başladı. Artık ne bir şeye kızıyor ne de bir şeye seviniyordu. Bir süre sonra soru işaretini yitirdi ve soru soramaz oldu. Hiçbir şey ama hiçbir şey onu ilgilendirmiyordu. Ne evren ne dünya ne de kendisi umurundaydı. Birkaç yıl sonra iki nokta işaretini arar oldu. Çünkü davranışının nedenlerini başkalarına açıklayamıyordu. Yaşamının sonuna doğru elinde yalnız tırnak işareti kalmıştı. Kendine özgü tek düşüncesi yoktu. Yalnız başkalarının düşüncelerini yineliyordu. Son, noktaya geldiğinde düşünmeyi ve okumayı unutmuş durumdaydı.”

Kanevski

Türk edebiyatında ilk kez Tanzimat Dönemi yazarı Şinasi, Şair Evlenmesi adlı oyununda noktalama işaretlerinden birkaçını kullanmıştır. Daha sonra 1896’da Serveti Fünûnculardan Tevfik Fikret, Halit Ziya Uşaklıgil noktalama işaretlerini eksiksiz kullanmışlardır. Bunlar noktalama işaretlerinin kullanımına çok önem verdiler. Ulusal Edebiyat Dönemi yazarı Ömer Seyfettin de noktalama işaretlerinin kullanımında başarılı olmuştur.

Noktalama işaretlerinin yazıya ne denli anlaşılırlık kazandırdığını örnekleyerek görelim:

“Kostantin Efendi, onların çok uzaktan geçtiklerini görebilirdi. Gözlerini kısardı. Esmer lekelerin adalar istikametinde gittiklerini görür, etrafına bakar, bir tanıdık görecek olursa gözünü kırpar, gökyüzüne bir işaret çakar:

-Bizim pilavlıklar geldi, derdi.

........

Seneler var ki kuşlar gelmiyor. Daha doğrusu, ben göremiyorum. Güzün o güzel günlerini penceremden görür görmez, Kostantin Efendi’nin bulunabileceği sırtları hesaplayarak yollara çıkıyorum. Bir kuş cıvıltısı duysam kanım donuyor, yüreğim atmıyor. Halbuki, sonbahar kocayemişleri, beyaz esmer bulutları, yakmayan güneşi, durgun maviliği, bol yeşili ile kuşlarla beraber olunca insana sulh,şiir, şair, edebiyat, resim, musiki; mesut insanlarla dolu, anlaşmış, sevişmiş, açsız, hırssız bir dünya düşündürüyor.

Her memlekette kıra çıkan her insan kuş sesleriyle böyle şeyler düşünecektir. Kostantin Efendi mani oluyor. Zaten kuşlar da pek gelmiyorlar artık. Belki birkaç seneye kadar nesilleri de tükenecek. Her memlekette kaç tane Kostantin Efendi var kimbilir?...”

Sait Faik ABASIYANIK, Son Kuşlar

Sait Faik’in Son Kuşlar adlı öyküsünde geçen noktalama işaretlerini çıkararak okumaya çalışalım. Her noktalama işaretinin gereği olan -durmak, az durmak, açıklama beklemek, birinin konuşmasını değişik ses tonuyla vermek- davranışları gösteremeyeceğimizden okuduğumuzdan anlam çıkaramayacağız.

Sait Faik’in Son Kuşlar adlı öyküsünde geçen noktalama işaretlerini incelediğimizde noktalama işaretlerinin nerelerde kullanıldığını çıkarabiliriz.

1.Tümce sonunda: . ? !

2.Tümce içinde ve tümceler arasında: , ; :

3.Yazı içinde bazı parçaları ayırmada: “ ” ( ) ’ / -

4. Bölüm başlarında: - .-

5. Boşlukları belirten işaretler: ... .......... ./. ./ * 1

Noktalama işaretlerimetinleri doğru okumamızı, onları doğru algılamamızı sağlıyor. Noktalama işaretlerinin yazınımıza girmesi geç de olsa başarıldı. Toplumsal yürüyüşümüzde yazınsal metinlerimizi tür ve anlatım olarak yenileyerek uygarlaşama sürecinde yol aldık.Şinasi'yle başlayan bu yürüyüş uluslaşma sürecimizle hızlandı.Ulusal yazın dönemi yazarları özellikle noktalama işaretlerini başarıyla kullandılar.

Büyük Atatürk uygarlaşmayı Batılılaşmak olarak aldığı için yüzümüzü Batı'ya döndük.Batı'nın yazın ve sanat adamlalarını, ürünlerini Cumhuriyetimizle tanıdık.Toplumumuz kabuğunu kırarak uygarlaşma yolunda hızla yol aldı. Büyük Atatürk yazım ve noktalama doğrultusunda bize yol gösterdi.Dilimizde bulunan terimleri Türkçeleştirmekte öncü oldu.Matematik alanındaki terimleri Türkçeleştirdi.Dilmizi geliştirmek doğrultusunda Türk Dil Kurumu'nu kurdu.Türkçe hızla bilim,yazın yapıtlarında yeterliliğini kanıtladı. Ancak yapılacak işlerimizin çokluğu da bir gerçek. Türkçe konusunda yurttaşlık görevi bizi beklemede.

İşte bakın yazım ve noktalama işaretleri deyip geçmeyin.Uygar toplumlara ulaşmada kitap en önemli başvuru kaynağımız oldu. Onu anlamak, kavramak, tanımak, metinleri doğru algılamaktan geçiyordu. Bunu da sağlamada yazım ve noktalamaya özen göstereceğiz..

. NOKTALAMA

Kolay mı, duyumsamanın anlatılması?

Jest, mimik, tavır, duruş;

Anlatımın yüreğindeki vuruş,

Onlarla okunur sözün haritası

Yazının kanı var ama yüreği yok,

Nasıl tutacağız nabzını?

Sözü yazıya dökünce,

Kaygıya düşeriz ince ince.

Emek güzel de zorun kolayı araç;

Noktalama işaretlerini alırız elimize,

Anlam açkısı yaparız kendimize,