Türkçenin yatay, dikey işlevi

Türkçede yapım eklerinin  ad ya da eylem türettiğini daha önce belirtmiştik.Bu, dilin yatay işlevi olarak adlandırılabilir.Türetilen adların kullanımlarda önad, belirteç olabileceğine de değinmiştik.

*

Türkçe, dilbilimci Noam Chomsky’nin dediği “dilde

yaratıcılık”özelliğine sahip bir dildir.Sözlüksel gücü sınırlı olan Türkçe yaratımlarla yeni anlatımlara ulaşıyor.Bu da dilin dikey işlevidir.Böylece sınırlı sayıda sözcükle sınırsız anlatım elde edebiliyoruz.

*

Türkçenin yatay, dikey işlevini örnekleyebiliriz.

 

 

yaşam

*

güneş muştuluyor günü

gün başlıyor

varsıl kucağında doğanın

duyar sabahı kurt kuş insan

yinelenmez dünde kalan

her gün yaşanan

*

 

vapurda

*

 

kalkan mendiller

köpük

çaycı renk satıyor

yol boyu umutlar

 

 

 

düş satcıları

giriyor ağzıma

yakın oluyoruz

*

 

içdeniz

*

 

gülümseyişleri ayrımsıyor

giz ses

kahkahalar doluyor kuşevim

gün uzuyor

 

yaşam buz çağında

taşır başka denizlere coşkuları

yeşerir yürek

 

kentin yoksun vitrinleri habersiz

*

 

istenmeyen

*

güneşle öpüştüler

korkuları yoktu

günün dayattığından

 

kısalıyordu ardında güz

 

siyah beyaz kedisi

yalanıyordu

avuç içlerini

 

güç olan ayrılıktı.

*

 

 

Şiirlerde kimi sözcüklere bilinen anlamları ötesinde yeni yananlamlar yüklenmesi dilin dikey gelişimine örnek olarak gösterilebilir.Sözcüğün yapım ekleriyle anlam kazanması, çekim ekleriyle işlevini çoğaltılması da dilin yatay gelişimidir. 

 

Türkçenin metin, bölümce, tümce, belirtme öbeği, sözcük boyutunda matematiksel bir işleyişle dilde yaratıcılık özelliğine ulaşması yazın, sanat, bilim, dilbilim adamlarımızın Türkçe bilincini edinmeleriyle gerçekleşecektir. 

 

Türkçe bilinci, toplumbilim, ruhbilim, dilbilim, tarih vb. alanların gerçeğini kavramayı, bu alanlardan yararlanmayı gerekli kılıyor. Dili bu alanlardan soyutlamak Türkçe bilincinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır.