2011 yılı Mart ayında başlayan komşumuz  Suriye'deki iç savaş Türkiye'ye bir çok alanda zarar olarak yansımıştır. Bu zararlar ekonomik, askeri ve siyasi alanda kendini hissettirmiştir. 

Ticaret azaldı. Türkiye'nin Suriye politikasında muhalif grupları tutması Suriye ile 2.5 milyar $  ticaret hacmini hemen hemen yarıya düşürdü. Türkiye Suriye ticaret hacmi 2010 yılında 2.5 milyar $ iken son beş (5) yıl ortalaması 1.4 milyar $'a düştü.   Toplam azalma 5 yıl için 5.5  milyar $'dır  (2.5-1.4=1.1m $, 5 yılx1.1=5.5m$). TUKİ toplamı 5349 milyon $ hesaplanmıştır. Türkiye Suriye ile ticaretini aynen korusaydı  ticari kârı 1.1 milyar $ daha fazla olacaktı. (Ticari kârı %20 sayalım,  5.5x%20=1.1 milyar $) . Azalan ticaret Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep ve Hatay'ı mağdur etti. İhtiyaçlar kaçak yoldan, karaborsa karşılanmaya çalışıldı.

Türkiye turizm gelirleri azaldı. Ülkede olan bombalı saldırılar, istikrarsızlık görüntüsü  turistleri azalttı. 26 milyar $ olan 2015 turizm gelirinin bu yıl  yarıya (%50) yakın azalacağı söylenebilir.

Suriyeli Göçmenlere çok para harcandı. Türkiye, kan dökmekle suçladığı Esad'a kızarak ve iç savaşa katılmayan Suriye halkına kucak açarak yaklaşık 2.7 milyon Suriyeli göçmeni Türkiye'ye kabul etti. Harcanan para kişi başı yıllık, ortalama Türk'ün harcadığının dörtte biri (1/4)  2500 $ bile olsa, beş (5) yıl için 2.7 milyonx5yılx2500$= 33.75 milyar $ eder.

Hesabın kabaca doğruluğu yönünden, konu için Cumhurbaşkanı RT Erdoğan Ekim 2015 Brüksel konuşmasında Suriye'liler için devletin her ay 500 milyon $ harcadığını belirtmiştir. Ülke genelinde Belediyelerden ve halkdan da yardım alındığı bilinmektedir. Harcamaların artışı dolaylı olarak AFAD harcamalarından da izlenebilmektedir. AFAD'ın 2010 yılındaki 395 milyon $'lık harcaması, 2011 yılında 1.5 milyar $ olmuş ve takiben 2012 yılında 1.7 milyar $'a çıkmıştır. Gerçekte maliyet görünen rakamlardan daha fazladır. Suriye'lilere harcanan paranın iç ticareti canlı kıldığı doğrudur. Ancak bu para Suriye'lilere harcanmasaydı, ciddi yatırımlar yapılabileceği ve bu paradan yeni iş sahaları oluşturmakta yararlanılacağı açıktır. Türkiye Suriye'lileri beslemek için kaynaklarını zorlamıştır. Türkiye her yıl yaklaşık on (10) milyar $ kaynağını Suriyelilere ayırmıştır. Ayrılan bu kaynak Türkiye'nin refahını azaltmıştır.

Askeri harcamalar arttı. 2010 yılı askeri harcaması 17 milyar $ iken,  2014'de 22.6 milyar $ harcandığı görülmektedir. 900 km'ye yakın Suriye sınırının korunmasını amaçlayan altyapı yatırımları, beton duvar, gözetleme kuleleri, asfalt yol, haberleşme sistemleri, sınırın gerektiğinde on (10) km genişliğinde bir bant boyunca korunması isteği,  askeri birlik harcamaları ve PKK mücadelesi ağır bir maliyet olarak karşımıza çıkmaktadır. ABD Meksika sınırı 3200km olup, Trump 25 Şubat 2016 tarihli konuşmasında sınırı fiziki olarak ayıracağını beyan etmiş ve  8 milyar $ sınır koruma masrafı hesaplanmıştır. Bu hesap doğruysa Suriye-Türkiye sınırında, mayın temizliği masrafları hariç, fiziki engelleme için ayrıca 2 milyar $ harcanacaktır.

Türkiye terörist örgütlerin saldırısına uğradı. Suriye'deki olaylar yüzünden Türkiye hedef alınmıştır. 10 Ekim 2015 Ankara barış mitinginde 103 ölü, 125 yaralı, 17 Şubat 2016 Ankara bombalı araç saldırısında  29 ölü, 61 yaralı ve 13 Mart 2016 İstanbul hava limanı saldırılarında 36 ölü 150 yaralı toplamda 168 ölü, 336 yaralı ve büyük miktarda maddi hasar oluşmuştur. PKK, Suriye tecrübesinden yararlanarak,  Türkiye'yi Suriye'leştirmek istemiş ve çok sayıda il, ilçe harap olmuştur. Bunların onarım maliyeti daha tam olarak hesaplanamamıştır.

Siyasi alanda Türkiye'nin güçlükleri arttı. Suriye muhalefetinin Esad'ı kısa sürede devirmesini uman Türkiye, İran ve Rusya'nın müdahaleleriyle Esad'ın yerinde kaldığını görmüştür. ABD ise Esad'ın devrilmesine değil,  İŞİD'in yok edilmesine odaklanmıştır. Ayrıca Türkiye, Suriye sınırında istemediği Kürt varlığının gücünün arttığını ve bunların ABD tarafından desteklendiğini, güneyinin ve güney doğusunun Kürt kontroluna gireceği tehlikesini görmüştür. Suriye'nin Irak gibi parçalanmaması, Esad'ın gitmesinden daha önemlidir.

Türkiye Rusya İlişkileri Bozuldu.  24 Kasım 2015'de Suriye sınırında Rus uçağının düşürülmesi, Demirel'den beri 55 yıllık çabayla kurulan,  Türkiye Rusya ilişkilerini fazlasıyla olumsuz etkilemiştir. Bu olumsuzluk Ağustos 2016 itibariyle onarım sürecindedir. Kesintinin dokuz (9)  ay sürdüğü ve en az üç (3) ay normalleşme süresi olsa bir (1) yıllık dönemde Antalya CHP milletvekili Çetin Osman Budak'ın hesabına göre turizm 4.5 milyar $, bavul ticareti 8.5 milyar $,  sebze, meyve, tavuk ürünleri ihracatı 1.5 milyar $, Rusya'da yapılan müteahhitlik iş hacmi 2.3 milyar $ ve toplam ticari kaybın 16.8 milyar $ olduğu ifade edilebilir. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek'e göre bu değer en çok 9 milyar $ civarındadır. İkisinin ortalaması 12.9 milyar $ etmektedir (16.8+9=25.8 ve 25.8/2=12.9). Kâr kaybı %20 sayalım, Kayıp 2.6 milyar $'a yakındır.

Suriye olaylarının kaybı 60 milyar dolara yakındır.  Suriye ticareti azalması kâr kaybı yaklaşık 1.1 milyar $ (5.5x%20), turizmdeki %50 kayıbın kârı 2.6 milyar $,  (13 milyar$x%20=2.6), Suriyeli göçmenlere harcanan para 33.75 milyar $, askeri harcamalar son beş yıl için her yıl ortalama artış 4 milyar $ varsayalım  20 milyar $ (5yılx4milyar$), Sınır güvenliği içinde harcamalar başlamıştır. Masraf 2 milyar $'ı bulabilecektir. Toplamda harcama 59.45 milyar $'dır. Rakamlar;  insan gücü kaybı, ülke insanının moralinin bozulması ve mutluluk azalması gibi maliyetleri içermemektedir.

Savaşın Suriye için maliyeti çok daha büyüktür. Yedi (7) milyonu aşkın göçmen Suriye'den ayrılmış, Bir buçuk (1.5) milyona yakın kişi yaralanmış,  yarım (0.5) milyona yakın insan ölmüş, Suriye elektrik, su, bina alt yapısı harap olmuştur. Hasarın bedeli 30 Mart 2016 RIA Novosti yayınında, Esad'ın ifadesiyle 200 milyar $'dır. Suriye'de istikrar sağlandığında onarım çalışmalarında öncelikli ülkeler Rusya, Çin ve İran'dır.

Sonuç: İç savaş olan Suriye'nin maddi zararının yaklaşık üçte biri (1/3) kadar Türkiye zarar görmektedir  (59.45/200=%29.8). Dünya'ya bunu açıklamak, ülkelerin yardımlarını istemek ve kısa sürede Suriye sorununa çözüm üretmek zorundayız. Suriye'deki iç savaştan, komşu ülke olarak tahmin edilenden çok daha fazla maddi ve manevi zarar görüyoruz. 

Kaynaklar:

Newsweek, The High Cost To Turkey Of The Syrian Civil War By M. Hande Akmehmet  12/10/15

Mehmet Çetingüleç, Al Monitor, December 13 2015

GlobalSecurity.org. US-Mexico Border Fence / Great Wall of Mexico, February 2016