Türkiye halkoyunları

Türkiye Halkoyunları çeşitlilik ve kapsam bakımından dünyada en dikkat çeken folklorik olgulardan birisidir. Şu kadar ki, Türkiye Halk Oyunları derlemeleri hâlâ bitirilememiştir. Fakat çalışmalar devam etmektedir Türkiye, halk oyunları açısından bir laboratuar gibidir. Türkiye, illerde ve köylerde tespit edilen 4000'in üzerinde oyun ile dünya üzerindeki en zengin oyun karakterine sahip ülke olarak tanımlanmaktadır. Çünkü Türkiye'nin hemen hemen her yöresinde ayrı oyunlar, ayrı giysiler ve ayrı müziklere rastlanmaktadır. Bu da yurdun bu alandaki zenginliğinin bir göstergesidir. Farklılıkları barındırmasının yanında benzerlilikleri de barındırmaktadır. Şöyle ki aynı oyunlar çeşitli şekillerde farklı illerde çok ince nüanslarla oynanabilmektedir. Örneğin; Delilo oyunu Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde hemen hemen bütün illerde çok ince nüans farklılıklarıyla oynanmaktadır. Halk oyunları; diğer sanat dallarından farklı olarak, ait olduğu toplumun orijinal karakterlerini taşıyan, fertlerin müşterek duygu düşünce ve davranışlarını sergileyen, başkasına göre yalnızca güzel, ama kendi içinde ilgilenen kişinin dünyasını aydınlatma özelliğine sahip bir kültürel kimliktir. Halk oyunları içinde barındırdığı melodi, ritim ve hareket yapısı ile bireyin bedensel ve ruhsal gelişiminde önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Birlikte oynamanın avantajı ile kişiye kaynaşmayı, beraber hareket etmeyi, paylaşmayı ve kendini ifade etmeyi öğretir.

Halk oyunları çoğunlukla köylü tarafından düğünlerde, nişanlarda, yaylaya çıkış ve inişte, doğumda, dini bayramlarda, kazanılan zaferin sonucunda oynanmaktadır. Oyunlar genellikle oyun oynamaya elverişli açık alanlarda oynandığı gibi kapalı yerlerde oynanır. Özellikle düğünlerde, yörede iyi oynadığı bilinen kişiler davet edilir. Çünkü topluluğun başında yörenin müziklerini, oyunlarını iyi bilen ve saygın kişiler bulunur. Halk oyunları figür bakımından zenginliğini bu kişilere borçludur. Onlar maharetini, ustalığını göstermek için kendine özgü doğaçlama figürler yapar. Böylece oynayan ya da oynamayan insanlara özellikle gençlere oyunlar gösterilmiş, aktarılmış olur.

Belirli özelliklerine göre halk oyunlarının bölümlenmesine bakarsak, halk danslarının kümelendirilmesinde bir yol olarak bölgesel dağılış ele alınabilir. Çünkü Anadolu’da kimi oyun dalları bölgelere de adını vermektedir. Örneğin Ege, Batı Anadolu Zeybek Bölgesi; Orta ve Güney Anadolu Halay Bölgesi; Doğu Karadeniz Horon Bölgesi; Doğu Anadolu Bar Bölgesi; Trakya Hora Bölgesi adını almaktadır. Ancak bu tür kümelendirmeyi kesin çizgilerle belirlemenin güçlüğü vardır. Öncelikle oyunların bölgeler arasındaki geçişleri göz ardı edilemez. Sözgelişi hâlây ele alındığında Orta Anadolu’nun dışında Doğu’ da, Kuzey’ de ya da başka bölgelerde de rastlamak olanağı vardır. Oyunların değişik nedenlerle bir bölgeden ötekine geçişleri sonucu bir oyunu salt bir bölgeye özgü saymamız da olanaksızlaşır. Bu koşula bağlı kalarak halk oyunlarının bölgesel tür özelliğine göre dağılımını kümelendirebiliriz:

ZEYBEK: Aydın, İzmir, Muğla, Denizli, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Çanakkale, Kastamonu, Uşak, Manisa, Balıkesir, Burdur…

HALAY: Batman, Bitlis, Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Malatya, Kahramanmaraş,
Gaziantep, Erzurum, Erzincan, Sivas, Mardin, Muş, Yozgat, Çorum, Adana, Ankara, Siirt, Hatay, Tokat, Şanlıurfa…

HORON: Trabzon, Samsun, Artvin, Ordu, Rize…

BAR : Erzurum, Kars, Ağrı, Artvin, Gümüşhane, Bayburt, Erzincan…

HORA: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale…

KARŞILAMA: Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, İzmit, Adapazarı, Çanakkale, Bursa, Bilecik…

KAŞIK: Eskişehir, Afyon, Kütahya, Bilecik, Kırşehir, Konya, Mersin, Antalya, Bolu, Bursa…

BENGİ: Balıkesir, Manisa, Bursa, Çanakkale…