Türkiye'nin Motor Hikâyesi: Türkiye Motor Üretemiyor Değil, Alenen Ürettirilmiyor (1)

Vali İhsan Dede’nin tayini Konya’ya çıkar. Adet üzerine şehirdeki tesisler gezdirilir, sıra motor, traktör üreten tesistedir.

Vali tesisleri görünce,

– “Allah… Allah! Konya’da yerli motor, traktör mü üretiliyor!” ifadesi ile şaşkınlığını belirtir ve bunu basın yolu ile ülkeye duyurmak ister, ilgililer yayınlanmasını istemezse de, tesis ve üretimi ulusal medyada kamuoyuna duyurulur.(1)

Duyurulması ile birlikte önümüzdeki bölümde aktarılacak ibretlik hikâyemiz başlar…

…

Osmanlı’nın, 1863’te (korvet) Savaş Gemisi Motoru ürettiğini söylersek; ihtimaldir ki şaka yaptığımız düşünülecektir…

Önümüzdeki bölümde tüm detayları ile birlikte anlatılacak olan Osmanlı Ağır Sanayii tesislerinin hikayesine geçmeden önce, bir noktayı vurgulamak gerekmektedir.

“Her ne kadar Avrupalı devletlerin on sekizinci yüzyıl başlarında gerçekleştirmeyi başardıkları sanayi programına yönelik girişimler, aynı dönemde durumun farkına varan dirayetli devlet seçkinlerince, Osmanlı Devleti’nde tatbik edilmek istendiyse de, bu teşebbüsler Avrupa’nın İstanbul’daki sefir ve konsoloslarınca engellenmişti.”(2) Bu engellemelere ne yazık ki, halen iç-dış çevrelerce devam edilmektedir.

...

200 ORTAKLI İLK YERLİ MOTOR ÜRETİMİ

1956 GÜMÜŞ MOTOR, Türkiye’ nin ilk dizel motor fabrikası olarak İstanbul’da, Kayseri Şeker Fabrikası arazisine kuruldu… 1960 yılında Dönemin Başbakanı merhum Adnan MENDERES fabrikayı ziyaretinde,

-“… ben çiftçiyim. Bu motorları kendim kullandım. Bunun ne kadar büyük bir adım olduğunu çok iyi biliyorum. Türkiye’ de bunların yapılabileceğini görmek beni son derece memnun etmiştir.” demiştir.

Ülkemizin tarlalarına su pompalayıp can veren, deniz kıyısında duyduğumuz balıkçı teknelerinin dönüşünü müjdeleyene pat pat sesi ile efsaneleşen MOTOR; yurdumuzda 500.000 adet ve yurtdışında -ağır şartlara uygun olması sebebi ile- özellikle Afrika’ da 140.000 adet satma başarısını göstermiştir. (3)

…

Necmettin Erbakan Türkiye’de otomobil üretilmenin kolay olduğunu dönemin askeri yönetimine – Cemal Gürsel’e teknik verileri ile inandırdı.
Askeri yönetim, askerin ihtiyacını karşılamak için Türkiye’de yerli otomobil üretimi emri verdi, üretim için verilen süreç 4.5 ay idi…

Devrim Otomobili

1961 DEVRİM MOTOR Türkiye’nin ilk yerli otomobili Devrim; 1961 yılında, Eskişehir’de bulunan Tülomsaş, Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi tesislerinde, Türk mühendis ve işçisiyle, yerli malzeme kullanılarak, 129 günde imal edildi.
Herşey; Ordunun cadde binek ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi göreviyle başladı.

Toplam 10 motor imal edildi…

Toplam 7 şanzıman imal edildi..

Toplamda 4 adet sedan otomobil imal edildi…

Cumhuriyet Bayramı törenlerine yetiştirilen otomobillerden biri, benzini bittiğinden dolayı, basın ve ithal otomobil satan çevrelerce karalanmaya çalışılsa da ikinci Devrim otomobili ile Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel; Hipodrom’a gidip geçit törenine katılırken, az evvel bahsettiğimiz çevreler Devrim otomobilini görmezden geliyor, otomobil projesi için harcanan 1 400 Lira eleştiriliyor ancak at ıslahı için ayrılan 25 milyon Liradan söz edilmiyordu.(4)

…

Türkiye’nin 55 Yıllık Pancar Motor Serüveni

Gümüş Motor 1956 yılında yeni mezun bir mühendis olan Necmettin Erbakan’ın genel müdürlüğünde, devlet desteğiyle ilk yerli motorun üretilmesi amaçlanarak kuruldu. Yarım asır boyunca tarım ve denizcilik sektörlerine yönelik mamuller üreten Motor, 21’inci yüzyılın yüksek rekabet şartlarına dayanamayarak kapısına kilit vurdu.

Gümüş Motor ismi ile kurulan namı diğer Pancar Motor, 23 Ocak 1956 tarihinde paranın satın alabildiği en iyi teçhizatla donatıldı. İleri teknolojiye sahip global markalarla iş ortaklıkları yapıldı ve takip eden yıllarda tüm Türkiye’yi saran bir bayi ve tedarikçi ağı oluşturuldu.”

1964 PANCAR MOTOR yılında yapılan özelleştirme ile sahipliği Pancar Kooperatiflerine ve Şeker Fabrikaları’na geçti, adı Pancar Motor olarak değişti.

1980’lerin başına kadar Pancar Motor için her şey yolunda gitti, ürün sağlam ve kullanıcı ihtiyaçlarına uygun olduğu için geniş kitleler tarafından tercih edildi. Tarım faaliyetlerinin büyük oranda devlet desteği aldığı bu dönemde çok satıldı, yavaş yavaş yaşayan bir efsane halini aldı. O kadar ki, ağırlıklı olarak bu motorların tümüne, markasına bakılmaksızın “Pancar Motor” diye hitap edildi. Türkiye dışında başta Afrika ve Ortadoğu olmak birçok ülkeden alıcı buldu.
Dayanıklılık ve kalitesinin ünü tüm ülkeye, hatta ihracat yapılan yakın ülkelere yayıldı. Ancak takip eden yıllarda yavaş yavaş düşen üretim verimi, üretim kapasitesinin artmaması (hatta her yıl düşmesi), yükselen maliyetler ve artan rekabet ile Pancar Motor yavaş yavaş gücünü yitirdi, birçok defa iflas etme noktasına geldi.

1990 İki defa devlet desteği ile iflastan kurtarılan şirket 1990’lı yılların başından itibaren zarar üreten bir yapı haline geldi. İflas tehlikesi yaşadıkça varlıklarını satarak yola devam etti. Uzmanlara göre yapısal sorunları çözmeden, zaman kazanarak ayakta kalmaya çalıştı. Şirket yönetimi fabrikanın batmasına karşı çeşitli tedbirler alarak ayakta tutmaya çalıştı.

2011 Ancak fabrikanın üzerinde kurulu bulunduğu arsanın sahibi Kayseri Şeker Fabrikası son dokuz yılda ödenmeyen kira borçları nedeniyle mahkeme kararına dayanarak fabrikanın tahliyesini istedi. Fabrikada motor sesleri 2011 yılında sustu.(5)

…

Dört yıl önce Milli Gazete’nin Sorumlu Yazıişleri Müdürüydüm. Aynı gazetenin ilan müdürü Halil Gölve, Yardımcısı Metin Emanet ile birlikte TÜMOSAN’ı ziyarete gittik. Bize fabrikayı gezdiren ve imal ettikleri traktörleri göstererek,

“Bu güzel araçları kullandırmadan sizi buradan göndermem” diyen, 54. TC. Hükümeti’nin Çevre Bakanı ve o zaman TÜMOSAN’ın işletme koordinatörü olan Ziyaettin Tokar, sorularımızı şöyle cevaplamıştı:

İSTER HELİKOPTER YAPIN, İSTER TRAKTÖR

-Konya’ya TÜMOSAN’ı kim kurdu?

“Allah O’ndan razı olsun, Erbakan Hocam kurdu. TÜMOSAN öyle güzel bir tesis ki; ister helikopter imal edin, ister otobüs, ister tank yapın, ister traktör. Yani bugün Konya’dan sanayi kenti diye bahsediliyorsa; Konyalı bunu TÜMOSAN’a, yani Erbakan hocamıza borçlu. Bu başarı Erbakan’a mal edilmesin diye bu güzel tesis yıllarca atıl bırakıldı.”

TÜMOSAN’A ECEVİT DARBESİ

-Erbakan Hoca, bu fabrikayı nasıl kurmuş? 

1975’te Devlet Bakanı ve Başbakan yardımcısıyken kararname çıkarttırmış. Bu kararname ile devlet teşebbüsü olarak Makine ve Kimya Endüstri Kurumu (MKEK), Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), Şekerbank, Türkiye Denizcilik Bankası ve Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası’nın iştirakiyle, 100 Milyon TL sermaye ile Türk Motor Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi TÜMOSAN’ı kurdu. TÜMOSAN, sadece Konya’da değil, Türkiye’nin 11 vilayetinde motor, aktarma organları ve araç üretimi yapacak entegre tesisler olacaktı. Konya’da traktör ve traktör motorları, mesela İnegöl’de jip ve jip motorları (askeri araç) Niğde, Nevşehir, Mardin’de TÜMOSAN’ın branşları olacaktı.  TÜMOSAN, (Türk Motor Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi, Türkiye’nin ilk dizel motor üreticisidir. (6)

…

Yerli Uçak Fabrikaları nasıl ve kimler tarafından kapatıldı ?

“…Türkiye’de de görevi Nuri Demirağ’dan devralan THK’nın lisans altında ve yerli dizayn uçak ve motor yapmaya devam ettiği bir dönem yaşanırken; dönem sonunda, evvelki paragrafda sözünü ettiğim Marşal Yardımı denen, bizim için yardım değil felâket olan dalavere sebebiyle faaliyetine son verme zorunda kalınmış; uçak yapımı ile ilgili neyimiz varsa (Etimesgut THK fabrikası vs) dağıtıp, bu işe son vermek kaydı ile ordumuz 2.DH (Dünya Harbi) artığı avcı uçakları ile donatılmıştır (!?).

Bu bir katliamdır bence : Yetişmiş-tecrübeli insan birikimi, senelerin ürünü arşiv ve takım-tezgâh bütün fabrika yok edilmiş; ama ordumuz, sözde daha modern uçaklarla takviye edilmiştir.

Sevinelim mi, ağlayalım mı? O günlerde THK Etimesgut uçak fabrikasında çalışan, lisans altında ve yerli dizayn uçak imal eden mühendisler (meselâ, her ikisi de 90’lı yaşlarında ve hâlen sağ Zafer Orbay ve Şükrü Er) o devrin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın huzurunda, kendi tabirleriyle “koskoca herifler” ağlayarak, (Notumuz : Bayar-İnönü ikilisi, uçak fabrikalarının kapatılmasına karşı tavır almamışlardır)

– ‘Bizi dağıtmayın; bir salon tahsis edin, çayımızı verin; size, gelişmeleri takip ederek, durmadan dizayn yapalım-geliştirelim; birgün oradan tekrar başlarız‘ diye yalvarmışlar ise de, kulak veren olmamıştır.

Hocam Zafer Orbay’dan dinlemiş idim : Sâdece bir general, yarı güler, yarı ağlar durumda, gerçeği şu sözle açıklamış :

– ‘Çocuklar, gâvur bedava veriyor; buna can mı dayanır?’ ” (7)

Bugün paramızla ve üretimine ortak olduğumuz uçakları, yapılan antlaşmalara rağmen alamamaktayız.

…

Yukarıda çok kısa alıntılarla Osmanlıdan itibaren ülkemizde uçak-motor üretimi hikayesi aktarılmıştır.

Önümüzdeki bölümden itibaren uçak, motor ve otomobil üretebildiğimiz halde nerede üretmediğimizi; üretmediğimiz de sömürge olarak kalacağımızı bilmemize rağmen can havli ile bu işlere neden sarılmadığımızı değil sarılamadığımızı; gerçeklerin bu konuda yazılmasına rağmen kamuoyunun önüne neden getirilmedi, örtüsüz ve sansürsüz olarak aktarılacaktır.

www.canmehmet.com

Devam edecek

Resim:tarafımızdan hazırlanmıştır.

Kaynaklar

(1)Daha fazlası ve kaynaklar için bakınız: http://www.canmehmet.com/kureselcilere-gore-turkiye-buyukce-bir-tarim-ulkesidir-oyle-kalmalidir-2.html

(2) OSMANLI DEVLETİ’NDE AĞIR SANAYİ YATIRIMLARINA BİR ÖRNEK : YALI KÖŞKÜ DEMİR VE MAKİNE FABRİKASI. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XVIII/2 (2017): 1-23. Yazar : Serdal Soyluer, Yrd. Doç. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.

(3)http://www.pancarmotor.com.

(4)https://turkbilimi.com/turkiyede-yerli-motor-uretim-tarihi.html

(5)http://www.moment-expo.com/turkiyenin-55-yillik-pancar-motor-seruveni (alıntı:https://turkbilimi.com/turkiyede-yerli-motor-uretim-tarihi.html )

(6) Haber; Sayın Selami Çalışkan’a aittir. Yazının tamamı için bakınız; http://www.haber365.com/Haber/Yuzde_100_Yerli_TUMOSANin_Hikayesi/

Meraklıları için; http://www.tumosan.com.tr/tr/index.php/tarihce

(7)TÜRKİYE’DE İNSANSIZ UÇAK ALDATMACASI. Prof. Dr. Ahmet Nuri Yüksel, 1. Basım, Mart 2012. s.214. Daha fazlası için bakınız : http://www.canmehmet.com/yerli-ucak-dosyasi-yerli-ucak-fabrikalarini-mashall-inonu-bayar-birlikte-mi-kapattilar-4.html