Türklerin kullandıkları alfabeler 2

Türklerin kullandıkları alfabeler 2

4.Mani Alfabesi

Eski Türklerin kullandıkları alfabelerin biri de Mani alfabesidir. Uygurlar, Doğu Türkistan’a göç etmeden önce Mani alfabesini geliştirmiş ve kullanmaya başlamışlardır. Bu alfabe, Arami alfabesinin bitişik olmayan türü ile Süryani alfabesinin bitişik türü arasında bir geçiş olan Estrangelo yazısından çıkmıştır. Hatta bu yazı,Estrangelo yazısının değişik bir türü sayılabilir.

Mani alfabesiyle yazılmış metinler azdır. El yazmaları, Turfan ve Tun-huang’dabulunmuştur. En önemlilerinden biri, bir tövbe duası olan ve 20 ‘den çok nüshası bulunan Huastuanift’tir. Soğdcadan çevrildiği sanılan bu yapıtın Türkçe çevirisi TDK tarafından yayınlanmıştır.

5.Brahmi Alfabesi

Bazı eski Türkçe metinler, Brahmi yazısıyladır.Bu yazı,Sanskritçenin yazımı için kullanılmış Hint kökenli bir yazıdır. Hindistan’dan gelen Budistler, bu yazıyı Orta Asya’daki Toharlar, Sakalar ve Türkler arasına sokmuş, bunu yaparken de, Brahma yazısına, Hint dilinde bulunmayan sesleri gösterebilmek için bazı yeni işaretler katmışlardır. Brahma yazısı, soldan sağa yazılan bir hece yazısıdır. Bu yazıda her işaret,ünsüzle başlayıp (a) ile biten açık bir heceyi gösterir. Yazılacak hece (a) dan başka bir ünlüyle sona eriyorsa, hece işaretinde küçük bir düzeltme yapılır. Söz sonundaki “sakin” ve hareketsiz ünsüzleri göstermek içinse, bir önceki işaretin üzerine ince ve yatay bir çizgi, asıl işaretin üzerine de bir nokta konulur. Bu alfabeyle yazılmış metinler, Türk dili tarihi için son derece önemlidir. Ancak, bu alfabeyle yazılmış metinlerdeki diyalektin öbür alfabelerdeki metinlerin diyalektlerinden farklı olduğunu da unutmamak gerekir.

6.Süryani Alfabesi

Doğu Türkistan’daki Uygurlar ve Orta Asya’daki diğer Türkler arasında yayılan dinlerden biri de Hıristiyanlık, özellikle bu dinin Nesturi mezhebiydi. Doğu Türkistan’da Turfan dolaylarında Uygurca metinler bulunmuştur. Berlin’de bulunan Uygur alfabesiyle yazılmış Hıristiyan metinleri dışında Süryani alfabesiyle yazılmış Türkçe metinler de vardır. Bu yazmalardan başka, Yedisu (Semireçiye) yörelerinde ve İç Moğolistan’da Süryanice ve Türkçe mezar taşları bulunmuştur. Bu taşlar, Hıristiyan (Nesturi) Türklerle İç Moğolistan’da yaşayan Hıristiyan Öngüt Türklerinindir. Süryanice de sağdan sola yazılır. Süryanicenin birkaç türü vardır. Yedisu ve Öngüt mezar taşlarında kullanılan türüne Estrangelodenilmektedir.

7.Ermeni Alfabesi

XI. yüzyıl ortalarında Doğu Anadolu’daki Ermeni devletinin Selçuklu Türklerince yıkılmasından sonra, Ermenilerin çoğu Kırım’a göçmüştü. Bu Ermenilerin bir bölümü daha sonra Batı Ukrayna’ya gittiler. Bunlar yıllarca Kıpçak Türklerine bağımlı olarak yaşadılar. Kıpçak Türkçesi, bu Ermenilerin din ve devlet dili oldu. Kilisede ve yazışmalarda Kıpçak Türkçesini kullandılar.

XVI ve XVII. Yüzyıllardan kalma bu belgelerin bir bölümü 1943’e değin Kiyef’te bulunuyordu. 1944’te Almanların çekilmesi sırasında yandı. Bugün Viyana,Paris, Venedik, Breslev ve Krakov kentleri kitaplıklarında 30’a yakın Ermeni alfabesiyle yazılmış Türkçe elyazması vardır. Bu yazmalar arasında bir Ermeni Kıpçakçası sözlüğü, Ermeni kolonisi yıllıkları,türlü belgeler ve dinsel parçalar bulunmaktadır.

8.İbrani Alfabesi

Bugün Ukrayna ve Litvanya’da yaşayan Musevi dinindeki Türk asıllı Karaylar (Karamiler) dinsel yapıtlarında İbrani alfabesini kullanmışlardır. En eski Tevrat çevrileri XVI.(Haliç diyalektinde) ve XVIII. (Troki diyalektinde) yüzyıllara ilişkindir. İbraniceyle yazılmış Karaimice yapıtlarda belirli bir yazım sistemi yoktur. El yazmalarının çoğu hareketlidir. Bu alfabenin ünlü işaretleri sistemi a,e,i  ve çok daha önemli olarak o ve u ünlüleri ayırt eder.Troki Karaimcesinde, çoğu kez, söz başındaki ö ( elif-ye-o) ile ü (elif-ye-u) birbirinden ayırt edilir.Karaimler XIX.yüzyıl sonlarından beri Avrupa etkisinde bir yazın oluşturmuşlardır.  Bu yapıtlar, İslav ve Latin alfabesiyledir.