Türküler ve Bir Türkünün Öyküsü ( 4 )

YOLA  ÇIKTIM MARDİN'E  TÜRKÜSÜNÜN  HİKAYESİ....

Anadolu’da söylenenler, çağdan çağa ve kuşaktan kuşa bizimle sürüp gelen Türkülerin bir efsanesi veya bir hikâyesi vardır. Birbirinden güzel ve sevilen türkülerimizin kaynağı, sevince, kedere, doğal afetlere, sevgiye, aşka, gurbete, sılaya, insan ve yurtta, özgürlük üstüne, ayrılığa ve daha nice olaylara dayanır.

Ben bunlardan “YOLA ÇIKTIM MARDİN’E” türküsünün hikâyesini, ana kaynağını bir hikâye oylumunda burada sunmak istiyorum:  Yola çıktım Mardin’e / Düştüm senin derdine / Ay lele,  lele Halime, diye başlayan bu güzel ezgili türkünün öyküsünü Mardin Kızıltepe’den birkaç yaşlı kadından dinlemiştim. Fakat bana en çok sağlam bilgiyi veren Mardin Kızıltepe / Yeni Mahallesi’nde oturan, uzun yıllar Mardin / Midyat bölgesinde kalan Emine Yalçın teyze’den öğrendim. Emine Yalçın teyze 1921 doğumludur. İlkokul üçten ayrılmadır. Bilgili, görgülü bir Anadolu kadınıdır. “Bana Yola Çıktım Mardin’e “  halk türküsünün hikâyesini aynen anlattığı Türkçesiyle  ( dilden )  sunuyorum:   

“ Efendim vakti zamanında Midyat çevresinde, köylerinde çok zengin bir ağa, beg varmış. Bu ağanın da dillere destan ben diyem Mardin gözeli, siz deyin dünya gözeli o kadar ahu gözlü, karakaşlı, selvi boylu gözel mi gözel, Halime adında bir genç kızı varmış. Halime gözel olduğu kadar da marifetli imiş. On parmağında on ayrı iş varmış.

Pek gözelmiş vesselam… Halime’nin adını, marifetini, dillere destan güzelliğini çevre köylerden duymayan kalmamış. İsteyenleri de çokmuş. Lakin babası başlık parası yüzünden bir türlü Halime’yi vermiyormuş. Kız da kolay kolay kimseyi de beğenmiyormuş. Bu ara Estel köylerinden karayağız ama fakir bir oğlan da bu kızı ( Halime )’ye âşık olmuş. Bu kızı istemek için  Estel’den ihtiyar bir kadın yollara düşerek bu gözel kızı oğlu için istemeye gelmiş, Halime’ye dünürcü olmuş.

Bu arada söylentiye göre kız oğlanı, oğlan da kızı çok severmiş ve birbirlerine de âşık olmuşlardır. Hani derler ya “ iki gönül bir olunca, samanlık seyran olurmuş” ama ne yazık ki araya dağlar girmiş. Halime’nin babası ihtiyar kadından o zamanın parasıyla “ 40.000 lira başlık isterim “ dememişler mi? Ne yazık ki ihtiyar kadının cebinde 40 bin lira değil, 40 para bile yokmuş o yıllarda... Zavallı kadın boynunu bükerek ağanın yanından ayrılmış. Estel’e gelince oğluna durumu anlatmış. Fakir oğlan nereden bulsun ki 40.000 lirayı. Zavallı oğlan parayı kazanmak için gurbet yoluna düşüvermiş…. Çok uzaklara gitmiş, lâkin bir daha da geri dönmemiştir. Tabi gözel Halime’de gelir diye beklemiş, beklemiş hiç bir kimseye da yâr olmamıştır.” Emine Yalçın teyze bu hikâyeyi bizlere anlatırken adeta ağlar gibi oldu… Benzi birdenbire soldu…”Bir cigara daha yakayım” dedi. Ve

oturdu, acı bir kahve istedi, “ah”  çekerek bir kez daha “ahhh!...”  dedi… Kim bilir belki de gerçek Halime bu yaşlı kadın idi. O’nun da zamanında böyle bir öyküsü varmış belki.. Gerçekten başlık parası yüzünden nice Halime’ler sevdiklerine kavuşmamışlardır.

Daha önce Mardin ve yöresinde Arapça olarak dilden dile söylenen, dolaşan bu HALİME TÜRKÜSÜ sonradan  ”YOLA ÇIKTIM MARDİN’E” adıyla son yıllarda özellikle 1980’lerden sonra sanatçılarımız tarafından söylenmiş oldu. Bu Türkünün asıl derleyicisi Mardinli sanatçı Ömer Önderoğlu’dur. Daha sonraları Mardinli sanatçı Metin Milli, Şevval Sam, Sami Çelik,Aytekin Aktaş,,Sevcan Orhan ve  Berdan Mardini gibi popüler sanatçılar tarafından Türkiye radyo ve Televizyonlarında sık sık söylenmiş oldu ve hâlâ söylenmektedir. Ayrıca bu türkü, TRT’e repertuarına da alınmıştır. “Yola Çıktım Mardin’e türküsünün asıl sözleri şöyledir:

Yola çıktım Mardin’e

Düştüm senin derdine

Mevla’m sabırlar versin

Yârini yitirene

Ay lele  lele Halime

***

Estel, Midyat arası

Sevdan başım belası

Senin baygın bakışın

Merhem yürek yarası  

Ay lele lele Halime

***

Estel yolun yarısı

Yaktı kaşın karası

Bana gurbet gezdirdi

Kırk bin başlık parası

Vay lele lele Halime…( 16 )

***

Tabi tabi bu türkünün de değişik varyantları da vardır…

******

Kaynak kişi:

Hikâyeyi bize anlatan 1921 doğumlu

Emine Yalçın’dır. Mardin, Kızıltepe doğumlu olup,

İlkokul üç’ten ayrılmadır. Derleme tarihi: 12 Ocak 1974.

Derleyen: Abdülkadir Güler

SONUÇ:

Türkü ve Türkülerimiz Türk Dünyasının bir yaşam biçimidir. Her ülkenin, her ilin ve her yörenin kendine özgü türküleri ve bu türkülerinin de hikâyeleri vardır. Türk Dünyasına gönül ve emek everenler çağdan çağa, kuşaktan kuşağa Türkü ve Türkülerimiz  her alanda ve her yörede aslına uygun olarak  korumalı, yaşatmalı ve onları genç nesillere öğretilmelidir. Türkü ve Türkülerimize dünden bugüne emek verenlere ve yaşatanlara  birlerce  selam olsun….

Sayın dinleyenlerimiz aziz konuklarımız;

Fethiye’de 21-25 Mart  2013 tarihlerinde yapılmakta  olan bu değerli sempozyum münasebetiyle bana bu konuşma ve davet fırsatı veren Fethiye Belediye Başkanı Sayın  Dr.  Behçet Saatçı’ya ve değerli folklor sevdalısı, araştırmacı yazar Halk Kültürlerini Araştırma Kurumu  ( HKAK ) Genel Başkanı Sayın Prof. Dr. İrfan Ünver NASRATTINOĞLU’na, beni  sabırla   dinleyen sanatsever   saygıdeğer Fethiye halkına, sevgili öğretmenlerimize, öğrencilerimize, tüm  katılımcılara selam ve saygılarımı, teşekkürlerimi  sunuyorum.

Yapılan bu 4.  Uluslararası  Türk Dünyası Kültür Sanat Kurultayı sempozyumunun hayırlı ve başarılı geçmesini ve tüm emeği geçenlere sağlıklı günler diliyorum...

Abdülkadir Güler

KAYNAKLAR:  

  1-Şerif Baykurt Türkiye’de Folklor, Ankara 1976

  2- Türkçe Sözlük,  TDK yayınları Ankara, 2007

  3- Şemseddin Sami, Kamus-u Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul,2000 

 4- Pertev Naili Boratav, Türk Halk Edebiyatı, İstanbul, 1969

  5- Mehmet Özbek, Folklor ve Türkülerimiz, İstanbul,1981

 6-Pertev Naili Boratav, Türk Halk Edebiyatı, İstanbul, 1969

  7- Eflatun Cem Güney, Türkülerimiz, İstanbul, 1953

  8- Nuruer Uğurlu, Halk Türkülerimiz İstanbul, 2007

 9- Nurer Uğurlu Folklor ve Etnografya Halk Türkülerimiz, İstanbul,2009

10-Ali Şir Nevai, Mizanül Evzân Hazır: Prof. Dr. Kemal Eraslan, Ankara, 1993

11-Ali Şir Nevai, Mizanül Evzân Hazır: Prof. Dr. Kemal Eraslan, Ankara, 1993

12-Prof. Dr. İlhan Başgöz / İzahlı Türk Edebiyatı Antolojisi – İstanbul, 1956

 13-Mümtaz Boyacıoğlu Eğitimci yazar 19 Kasım 2011- Kaman / Kırşehir

 14-Nurer Uğurlu, Halk Türkülerimiz, İstanbul, 2009

 15-Bekir Sıtkı Erdoğan, Çağdaş Türk Şiiri, Ajans Türk Yayınları, Ankara,1961

16-Mardin Folkloru ( Gelenekler –Görenekler ) Abdülkadir Güler, Ankara, 1998

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*Eğitimci, araştırmacı yazar  / Abdülkadir GÜLER. 27 Aralık 2012.