Uluslararası Kooperatifçilik Günü

1895 yılında kurulan, 91 ülkeden 242 üyesi ve toplam 800 milyon ortağı bulunan dünyanın en büyük sivil toplum örgütü olan Uluslararası Kooperatifler Alyansı (ICA) tarafından 1923 yılından beri kutlanan Uluslararası Kooperatifçilik Günü Birleşmiş Milletler tarafından da kabul görmüş ve her yılın temmuz ayının ilk cumartesi gününün tüm ülkelerde kutlanmasına başlanmıştır.

Yüzyıllardan beri her ülkede kaynakları sınırlı olan insanların birlikte hareket ederek sorunlarını çözmede yarattıkları geleneksel iş yapma yöntemleri vardır. Bu insan doğasında olan toplumsal bir davranış şeklidir. Ülkemizde de bugün bile toplumun her kesiminde bu tür geleneklere rastlarız. Bu gelenekler kooperatifçiliğin her ülkede ve toplumdaki tarihsel başlangıcıdır.

Özetle kooperatifçilik bazı çevrelerin yorumladığı gibi ülkemize yabancı bir model değildir. Kooperatifçiliği yabancı bir model olarak nitelemek oldukça yanlıştır. Ülkemizde bugünkü anlamda kooperatifçilik hareketinin tarihi oldukça eskidir. Ülkemizde bugünkü anlamda kooperatifçilik 1863 yılında Mithat Paşa’nın kurduğu menafi sandıklarının kurulması ile başlamıştır.

Kooperatifçilik uluslararası toplumsal ilkeleri olan ekonomik ve sosyal birlikteliktir. Kooperatifçiliği bir dernek oluşumu gibi görmek doğru bir yaklaşım değildir.

Bugünkü kooperatif modeline ışık tutan yapılaşma 21 Aralık 1844' de İngiltere'de Rochdale adlı küçük bir kasabada 28 dokuma işçisinin bir araya kurduğu ve başarı ile yürüttüğü ilk tüketim kooperatifi olarak kabul edilen kooperatifin belirledikleri ilkelerdir. Bu ilkeler bugünkü kooperatifçiliğin evrensel ilkelerini oluşturmuştur.

Türkiye’deki Kooperatiflerin Üst Örgütü olan Türkiye Milli Kooperatifler Birliğinin web sayfasında da yayınlandığı şekliyle Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin (ICA) kuruluşunun 100.yılında (1995) Manchester kentinde yapılan Genel Kurul Toplantısında gözden geçirilerek kabul edilen bu ilkeler nelerdir ?

1.Gönüllü ve herkese açık üyelik:

Kooperatifler, cinsel, sosyal, ırksal, siyasal ve dinsel ayırımcılık olmaksızın, hizmetlerinden yararlanabilecek ve üyeliğin sorumluluklarını kabule razı olan herkese açık gönüllü kuruluşlardır.

2. Üyeler tarafından gerçekleştirilen demokratik denetim:

Kooperatifler, siyasa oluşturma ve karar alma süreçlerine katılan üyelerince denetlenen demokratik kuruluşlardır. Seçilmiş temsilci olarak hizmet eden erkekler ve kadınlar üyelere karşı sorumludur. Birim kooperatif kuruluşlarında üyeler eşit oy hakkına sahiptir (her üyeye bir oy hakkı). Diğer düzeydeki kooperatif kuruluşlarında ise oy hakkı demokratik bir yaklaşımla düzenlenir.

3. Üyelerin ekonomik katılımı:

Üyeler, kooperatiflerinin sermayesine adil bir şekilde katkıda bulunur ve bunu demokratik olarak yönetirler. Bu sermayenin en azından bir kısmı genellikle kooperatifin ortak mülkiyetidir.

Çoğunlukla üyeler, üyeliğin bir koşulu olarak taahhüt edildiği üzere (var ise) sermaye üzerinden kısıtlı miktarda gelir elde ederler. Üyeler gelir fazlasını, muhtemelen "en azından bir kısmı taksim olunamaz kaynaklar" oluşturma yoluyla kooperatiflerini geliştirme, kooperatifle yapmış oldukları işlemlerle orantılı olarak üyelerine kar sağlama ve üyelerce onaylanan diğer faaliyetlere destek olma gibi amaçların biri ya da tamamı için ayırırlar.

4. Özerklik ve bağımsızlık:

Kooperatifler özerk, kendi kendine yeten ve üyelerince yönetilen kuruluşlardır. Kooperatifler, hükümetler dahil olmak üzere diğer kuruluşlarla bir anlaşmaya girmeleri ya da dış kaynaklar yoluyla sermayelerini artırmaları durumunda, bunu kooperatiflerin özerkliğini sürdürecek ve üyelerinin demokratik yönetimini koruyacak şekilde gerçekleştirirler.

5. Eğitim, öğrenim ve bilgilendirme:

Kooperatifler, üyelerine, seçilmiş temsilcilerine, yöneticilerine ve çalışanlarına kooperatiflerinin gelişimine etkin bir şekilde katkıda bulunabilmeleri için eğitim ve öğretim imkanı sağlar. Kooperatifler genel kamuoyunu özellikle de gençleri ve kamuoyunu oluşturanları işbirliğinin şekli ve yararlan konusunda bilgilendirirler.

6. Kooperatifler arasında işbirliği:

Kooperatifler, yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası oluşumlarla birlikte çalışarak üyelerine daha etkin bir şekilde hizmet eder ve kooperatifçilik hareketini güçlendirir.

7. Topluma karşı sorumlu olma:

Kooperatifler, üyelerince onaylanan politikalar aracılığıyla toplumlarının sürdürülebilir kalkınması için çalışırlar.

Bu ilkeleri gözden geçirirken lütfen düşünelim. Bu ilkelerin hangisi toplumun ve ülkenin menfaatlerine karşıdır. Ülkemizde her dönem bir bahane ile kooperatifçilik zora sokulmak istenmiştir. Dün kullanılan yıpratıcı ifade, kooperatiflerin gelişmiş kapitalist batı ülkelerinde kurulmasına rağmen bunların komünist bir yapılaşma olduğu idi. Tabi ki bugünde gelecekte de buna benzer bahaneler gündeme gelecektir. Ama kooperatifçilik hareketi ne tür engel olursa olsun ileriye yürüyecek ve toplumun ekonomik menfaatlerini koruyamaya devam edecektir.

Bugünü kutlarken Mustafa Kemal Atatürk’ün 1 Şubat 1931’de İzmir’de yaptığı konuşmadan bir bölüm aktararak satırlarımı bitirmek istiyorum.

"Kanaatim odur ki, muhakkak surette birleşmede kuvvet vardır. Kooperatif yapmak maddi ve manevi kuvvetleri, zeka ve maharetleri birleştirmektir. Yoksa bir zayıf ile bir kuvvetlinin birleşmesinden bahsetmiyorum. Birleşmenin böylesi zayıf olanın kuvvetliye esir olması demektir. Ege iktisat mıntıkasındaki bütün insanların hâsılalarını ve gayretlerini birleştirmesi muhakkak feyizli neticeler verecektir. Türkiye ' nin say, hayat ve mevcudiyetini mütalaa edince birleşmeden mütevellit fayda ve menfaatlerin çok büyük olacağı kanaatine varacağınızdan şüphe etmiyorum. Müstahsillerin birleşmesinden şahsi menfaatlerinin haleldar olacağını düşünenler tabii şikayet edeceklerdir."