Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

01 Aralık '21

 
Kategori
Tarih
 

VAN MİLLİ İKTİSAT BANKASI

Birinci Dünya Savaşı yılları, Osmanlı’nın doğu bölgesi için tartışmasız en hareketli ve en karmaşık zamanları olarak tarihe geçmiştir. Bu tarihi süreçte Rusya ve Avrupalı devletlerin desteklediği Ermeniler 1915’te isyan ederek Van’ı yakıp yıkmış, 30 bin Vanlıyı katletmiş, Ermenilerin desteğindeki Ruslar 20 Mayıs 1915’te Van'ı işgal etmiştir.

Yakılıp yıkılan üç yıl işgal altında kalan Van, hafızasıyla birlikte ekonomik, kültürel, sosyal birikimini ve geleceğini de kaybetmiştir. Eski Van'dan geriye harabe bir şehir kalmıştır. Canlarını kurtarmak için 1915’te Anadolu’nun çeşitli kentlerine muhacir olmak zorunda kalarak dağılan ve hayatta kalan çok az sayıdaki Vanlı 2 Nisan 1918 kurtuluş sonrası ancak şehre dönebilmiştir.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında yaşadığı yıkımın etkisini uzun süre üzerinden atamayan Van’ın 1927 yılı nüfusu sadece 6 bin 981 kişi olarak kayıtlara geçmiştir. Yaralı, yitik şehrin nüfusu 10.000 rakamına ancak 1940’ta ulaşabilmiştir. Van şehri ve toplumu 1950 yılına kadar nüfus, ekonomik, sosyal ve kültürel sotunlar yaşamaya devam etmiştir.

Çeşitli isyanlar ve Birinci Dünya Savaşı sonucunda ağır tahribatlara, kayıplara uğrayan, derin acılar yaşayan Van, çok büyük ölçüde birikimini ve gücünü kaybederek ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmişlik bakımdan diğer şehirlerin gerisinde kalmıştır. Van’ın günümüzde yaşadığı tüm sorunların kaynağını 1915 Ermeni isyanı ve Rus işgalinin yarattığı yıkımlar oluşturmaktadır. O nedenle 1915 Van için bir milattır denilebilir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun enkazından Milli Mücadele sonrası Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmuştur. Atatürk’ün “ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlık da olmayacağı” öngörüsü ve talimatlarıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti iktisadi hayatta hızlı atılımlar yapmaya başlamıştır.

“17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihleri arasında; tüccar, sanayici, çiftçi ve işçi kesiminden oluşan delegelerin katılımıyla yeni ülkenin ekonomi politikalarının belirleneceği Türkiye İktisat Kongresi toplanmış, ekonomiye ve bankacılığa ilişkin önemli kararlar alınmıştı. Kongre sonrasında kongre kararları doğrultusunda milli bir bankacılık sektörünün oluşturulması için harekete geçilmişti.

Millî Bankacılık Hareketi başlamış ve mahalli bankacılıkta önemli gelişmeler olmuştu. 1923–1938 yılları arasında Anadolu’nun pek çok bölgesinde, özellikle de İç Anadolu ve Batı Anadolu'da çok sayıda küçük sermayeli mahalli banka kurulmuştu. 1924 yılında ilk özel sektör bankası olan Türkiye İş Bankası faaliyete geçmiş, 1925 yılında da ilk kalkınma bankası, 1926 yılında Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştu.

” Ekonomi demek, her şey demektir. Yaşamak için, mutlu olmak için, insan varlığı için ne gerekli ise onların hepsi demektir. Tarım demektir, ticaret demektir, çalışma demektir, her şey demektir” diyen Atatürk, ülke ekonomisi için önemli kurumların başında gelen bankacılığa önem vermiştir. Bunun sonucunda cumhuriyetin ilk yıllarında tarımsal üretime ve ihracata finansal destek sağlamak amacıyla yerel halk tarafından çok ortaklı ve küçük sermayeli çok sayıda mahalli banka kurulmuştur.

Cumhurbaşkanı Atatürk,Doğu Anadolu'da her yönüyle gelişmiş, kalkınımış modern çağdaş şehir olmasını istediği Van’da 1929 yılında bütün dünyayı etkileyen Büyük Buhran’a rağmen Atatürk Doğu Anadolu Bölgesi’nin kalkınmasına özel bir önem vermiştir.

Cumhuriyetle birlikte Van ve yöresinin gelişmesi için nüfus artışına paralel olarak ülkenin imkanları ölçüsünde Van’da ekonomik ve sosyal alanda yatırımlar yapılarak şehrin gelişmesi sağlanmaya çalışmış. Van’da okullarda İktisat Haftası kutlamaları yapılmış. 17 Nisan 1929’da Van ve çevresinde normal banka işlerini yürütmek, tarım, sanayi, madencilik ve bayındırlık gibi birçok alanda faaliyet göstererek, yörenin kalkmasını hızlandırmak üzere 50 bin lira sermayeli Van’da Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi’nin kurulmasını kararlaştırılmış.Bu bağlamda Atatürk Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirket kurulmasını desteklemiştir.

Atatürk’ün imzasını taşıyan 17 Nisan 1929’ tarihli Van Milli İktisat Bankası kuruluşuyla ilgili Kararnamede ”Alelumum (genellikle) Banka muamelatı (işlemleri) ve kaffei teşebbüssatı (bütün girişimler) ziraiye, sınaiye, Madeniye ve umuru nafıa (faydalı işler) ve her türlü eşya ve levazımı istihsal ve imal ( elde etme ve üretme) ve her türlü inşaat deruhte (yerine getirme ve ifası (görevi) maksadıyla merkezi (Van) olmak üzere yirmi beş sene müddet ve elli bin Türk lirası sermaye ile teşkiline teşebbüs (kurulmasına girişimi ) olunan (Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi)’ nin İktisat vekaletinden (Ekonomi Bakanlığı) gönderilen esas mukavelename layihası (sözleşme tasarısı) ve sermayenin yüzde onunun tedarik olunduğunu gösteren Banka mektubu İcra Vekilleri Heyetinin (Bakanlar Kurulu) 17/4/929 tarihli içtimaında (toplantısında) okunarak tasdiki (onayı) kabul edilmiştir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal) ifadelere yer verilmiştir.

VAN MİLLİ BANKASI KURUCU ORTAKLARI KİMLERDİ?

Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi kurucuları arasında şehrin sosyal, ekonomik ve demografik yapısını bir ölçüde yansıtan isimler yer almıştır.

Kurucular arasında;

  1. Vanlı Tayyar zade Şükrü,
  2. Tayyar zade Hüsnü,
  3. Tayyar zade Bilal,
  4. Çilingiroğlu zade Mehmet (merhum Nazif Çilingiroğlu’nun babası)
  5. Boya zade Abdurrahman ( Eski Belediye Başkanı Abdurrahman Boya),
  6. Çakıcı zade Vasıf,
  7. Bitlisli Osman,
  8. Altaylı zade Hüsamettin Altay,
  9. Altaylı zade Kadir Altay,
  10. Eğinli zade Mustafa Naci, (Fulya Özer hanımın dedesi)
  11. Molla zade Nuh ( Nuhi Polat),
  12. Siirtli Hacı Musa zade Hüseyin,
  13. Siirtli Mustafa zade Mustafa ,
  14. Hakkârili zade Salih,
  15. Amikli zade Süleyman ( Van TSO eski Meclis Başkanı merhum Nevzat Amiklioğu'nun babası)

Kararnamede altı ay içinde banka hissesinin yüzde bir hissesi oranında hisse alan hissedarların şirkette kurucu olarak kabul edileceği bilgisine ayrıca yer verilmiştir.

Aradan iki yıl geçmiş.

1918 sonrası yeniden kuruluş sancıları yaşayan Van’da Van Milli İktisat Bankası kurulması girişimi sermaye yetersizliği nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Açılmasına Atatürk tarafından izin verilen ve desteklenen banka kurucular sermayenin işletmesi için 12 bin 500 lirasını temin etmiş geri kalan sermayeyi edemediğinden verilen izin 18 Mart 1931’de iptal edilmiştir. Van Milli İktisat Bankası kurulması girişimi bu şekilde kesintiye uğramıştır. Banka kurma izini bunun üzerine iptal edilmiştir. İptal kararıyla ilgili kararnamede şu ifadelere yer verilmiştir:

“İktisat Vekaletinden yazılan 15.3.931 tarih ve 1306/41 numaralı tezkerede 17.04.939 tarihinden teşkiline müsaade edilen Van Milli İktisat Bankası müessislerinin (kurucularının) mütebaki (geri kalan) sermayeyi temin edemedikleri ve daha fazla sermaye(geri kalan) vaazına mali kudret ve vaziyetleri müsait bulunmadığı anlaşıldığından verilmiş olan müsaadenin iptali teklif edilmiştir. Keyfiyet İcra Vekilleri Heyetinin 18.3.1931 tarihli içtimaında görüşülerek mezkur (anılan) Bankanın teşkili için 7888 numaralı kararname ile verilmiş olan müsaadenin iptali tasvip ve kabul olunmuştur. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal”

 

 

 
Toplam blog
: 41
: 2320
Kayıt tarihi
: 22.06.07
 
 

Van'da doğdu. Anadol Üniveristesi Sosyal Bilimler, İşletme Fakültesi mezunu. Gazeteci,araştırmacı..