Yaşlılarda Malnütrisyon Riski!

Yaşlılarda malnütrisyon ve beslenme kapsamında 2009'da İngiltere’de bir araştırma yapılmış ve Avrupa’da 33 milyon insanın malnütrisyon riski taşıdığı ortaya çıkmıştır. Dahası bunun daha çok huzur evlerinde, bakım evlerinde ve hastanelerde rastlanmasıdır.
 
Peki malnütrisyon kriterleri nedir? Nasıl anlaşılır?
           
Yaşlı bir birey son 6 ay içerisinde kilosunun yüzde 10’unu kaybetmiş ise veya beden kitle indeksi 21’in altında ise kişi yetersiz besleniyor demektir. Yaşlı birey kilo kaybediyorsa, ölüm tehlikesi yaşıyordur. Birçok faktör yetersiz beslenmeyi ve kilo kaybını açıklar: özerklik kaybı, depresyon, iştah azalması, ağız ve diş sorunları, hastalık, ilaç veya zayıflık. Bu nedenler genelde zor kırılan bir kısır döngü oluşturur.            
   
Malnütrisyon için 12 alarm sinyali:
 
•Erişilmez gelirler (asgari ücret)
•Bağımsızlığını kaybetme
•Depresyon, yalnızlık, dulluk
•Ağız ve diş sağlığı
•Diyet
•Yutma zorlukları
•Günde 2 öğün beslenme
•Kabızlık
•Günde 3'ten fazla ilaç alımı
•Kilo kaybı
•Kanda 35 mg/l dan daha az albümin
•Hastalık

Malnütrisyon riskini engellemek için neler yapmalıyız?

Yaşlı bireyin bağımsız olarak hareket etmesi çok önemlidir. Örneğin yürüyüş, kendi alış verişini yapması, bahçede oyalanması, dışarıya çıkıp bir şeyler içmesi, vs...
           
Malnütrisyon sonuçları:

•Düşme tehlikesi
•Hastane yatışları
•Daha fazla komplikasyonlar
•Uzun süreli iyileşme
•Hastalıklar ve ilaç kullanımlarında artış
•Bilinç bozuklukları
•Yüksek ölüm riski
•Yüksek masraflar
 
Yaşlı birey ne kadar çok hareket ederse, o kadar yavaş yaşlanır. Fiziksel aktivite hem kas kitlesini korur hem kemik yapısını korur. Ne zaman aktif hareket etmeyi bırakır, o zaman yetersiz beslenme riski taşır ve kas kitlesinin yavaş yavaş azalmasına neden olur.
 
Ne kadar çok ilaç, o kadar az besin
 
İlaç kullanımı genelde yemek öncesi su ile alındığından, yemek daha az tüketilir ve böylece iştah azalır. Burada hekimlerin bu sorunu göz önünde bulundurup ona göre reçete hazırlamaları önerilir. Bir diğer sorun ise uyku düzenleyiciler ve anksiyete ilaçlarıdır. Bu tarz ilaçlar uykulu hali arttırdığından kilo kaybı riskini arttırmaktadır. Bu şekilde maalesef normal hayat sürememektedirler.
 
Domino taşı etkisi
 
Saydıklarımızın hepsi bir düşüşe neden olduğu gibi yaşlı bireyin hızla gerilemesine sebep olmaktadır. Bir sakatlanma aynı zamanda iyi beslenmeyi de gerektiriyor. Sakatlanmaya bağlı iştahsızlık, depresyon ve özerklik kaybı da kaçınılmaz oluyor. Kısır döngü oluşuyor ve yatağa bağlılık kaçınılmaz oluyor. Sakatlanma ile birlikte susuzluk, hastalıklar, komplikasyonlar, bilişsel gerileme vesaire ortaya çıkmaktadır.
 
Hastane büyük bir tehlike mi?
 
Yaşlı bir bireyin günlük besin ihtiyaçları normal bir yetişkinin günlük besin ihtiyaçları ile aynıdır. Yeterli miktarda protein ve kalsiyum alması kaçınılmazdır. Gerekirse besinler veya yemekler protein takviyeleri ve ekstra kalori ile zenginleştirilmelidir. Hastane bakımları her ne kadar son yıllarda düzelmiş olsa da (huzur evleri, bakım evleri ve hastaneler) yaşlıların bakımları olması gerektiği düzeyde değil. Bu nedenle, birebir bakım daima tercih edilen ve en sağlıklı çözümdür.
 
Hastane yatışı ne zaman gerçekleşmeli?
 
•Hafıza problemleri: Depresyon, demans, davranış bozuklukları, vs...
•Kronik sorunlar: kabızlık, inkontinans, ağrı, ...
•Diyabet ve komplikasyonlar
•Parkinson
•Özerklik kaybı
•Osteoporoz
•Düşme, yürüme ve denge bozuklukları, baş dönmesi
•Kansızlık
•Beslenme bozuklukları
•Teknik araştırmalar
 
Daha sağlıklı ve doğru bir yaklaşım nasıl olmalı?
 
Kurumlarda bakıcıların eğitilmesi ve gerekli önlemlerin alınması ile birlikte riskli yaşlıların teşhis edilmesi ve gereğinin yapılması en doğru bir adım olacaktır. Teşhisi ise kurumlara başvuru yapıldığında, kısa bir anamnez doldurarak yapılabilir. Böylece yetersiz beslenme, kilo kaybı veya psikolojik rahatsızlıkların olup olmadığı görülebilir. Huzur evlerinde aynı zamanda personele ve aşçıya gerekli eğitim verilmelidir. Örneğin; aşçının yaşlılara göre bir menü hazırlayıp gerekli yerlerde protein ilaveleri yapıp, yaşlı bireyin damak tadına uygun bir yemek haline getirip tüketimini kolaylaştırması gerekmektedir. Birçok yerlerde bu eksiktir.  

Yaşlı bireyler genelde ağız sağlığında sorunlar yaşayan kesimdir. Buna dikkat etmeksizin yemekler veriliyorsa, kişinin sağlık durumu çok stabil olmamakla beraber düzeleceği yerde daha fazla geri gider. Personel konusuna gelince, yaşlılara yardım etmeli, öğünlerde gerekli görüldüğünde yemekleri önceden kesip kişinin çok fazla zorlanıp yemek yemekten vazgeçmemesini sağlamalıdır.
 
Bütün bunlar nasıl kolaylıkla takip edilebilir?
 
-Yemek dağıtımından sorumlu personel kişinin yemeğini bitirip bitirmemesini kontrol edip not alabilir.
-Hemşire bilgileri biriktirip not tutabilir.
-Fizyoterapist kişinin çok fazla düşüp çok fazla sakatlanmalarını tutabilir. Yaşlı birey yemeğini bağımsız yiyemiyorsa ona göre çatal bıçak verilir veya eğitilir.
-Kişi yutma zorlukları çekiyorsa, konuşma terapisti ekibe dahil olur.
-Aşçı ona verilen bilgilere göre yaşlıların ihtiyaçlarına göre bir menü düzenler ve gerekli besin ilavelerini yapar.
-Tüm bunlar sorumlu hekim ile paylaşılır ve süreç tartışılır.
 
Kişi kendi evindeyse nelere dikkat edilmeli?
 
-Kişinin dış dünyadan fazla izole yaşamaması. Aile ziyaretleri çok önemli.
-Aile hekimi ile irtibat halinde olunması (kilo kontrolü, ilaç kullanımı vs..).
-Yemekler tüketiliyormu? Buzdolabı kontrolü sağlanabilir.
-Bakımı için özel hemşire gerekli mi? Psikolojik durumu nasıl? Kişi ile iletişim halinde olmak veya mümkünse birlikte yemek yemek onu rahatlatabilir.
 
Beslenme
 
Hastane ortamında Multidisipliner çalışma: yaşlı birey, hemşire, hasta bakıcısı, diyetisyen, fizyoterapist, logopedist, belki eczacı/ enfeksiyon hekimi ve yaşlı bireyin ailesi. Beslenmede yemeklerin tadı, kişinin sevdikleri ile sevmedikleri, menülerin takviyeler ile zenginleştirilmiş olmaları çok önemli bir unsurdur.

Yemeklerin kıvamı ve görüntüleri de ayrı bir özen gerektiriyor. Şayet öğünler fazla gelir ve tabakta artıklar kalırsa, ara öğünler dahil edilebilir ve gerekli görüldüğünde ise vitamin takviyeleri verilir.  12 saatten fazla aç kalmamalarına dikkat edilmeli. Su tüketimi unutulmamalı.
Bakım evleri ve huzur evlerinde: Multidisipliner çalışma: aile hekimi, sorumlu hekim, aile, başhemşire, hemşireler, hasta bakıcısı, fizyoterapist, logopedist, diyetisyen, animatör, temizlik personeli, ahçı ve mutfak çalışanlarından oluşur.
 
•Yemekhane ortamı huzurlu ve keyifli olmalıdır
•Sağlıklı, değişken ve dengeli beslenme için menüler düzenlenmelidir
•Yaşlı bireyi ve ailesini her daim herşeyden haberdar etmeli
•Menü düzenlemesinde diyetisyen olmalı
•Personele eğitimler düzenlenmelidir
•Her bir yaşlı bireyin beslenme şekli takip edilmeli ve malnütrisyon işaretleri dikkate alınmalıdır
 
Evde:
 
Profesyonel bakıcılar, aile, arkadaşlar, komşular, sorumlu hekim, fizyoterapist, hemşire, eczacı, temizlikçi, gönüllü bakıcı, vs... Buradaki önemli nokta özellikle ev işlerinin kişinin kendisi yapabiliyor olması: çamaşır, bulaşık, giyinmek, yemek hazırlamak, alış veriş listesi düzenlemek ve yapmak, su ve sıvı ihtiyacını karşılayabilmesidir. Ev dışındaki aktiviteler örneğin yürüyüş ve bahçede oyalanmak gibi çok önemlidir. Ev içindeki materyaller yeniden düzenlenmelidir.  
Örneğin halılar, merdiven inip çıkma sorun teşkil ediyormu, vs... İlaç kullanımı takip edilmeli, kafa karışıklığı işaretleri gözlemlenmeli, bilinç bozuklukları kontrol edilmeli veya bazı durumlarda alkol kullanımına dikkat edilmelidir.

Uzman Diyetisyen Emel Yılmaz

Mail: info@emelyilmaz.com.tr

www.emelyilmaz.com.tr