Yeraltı

Dostoyevski'nin "Yeraltından Notlar" kitabını alırsanız, Dostoyevski okumuş olursunuz. Yeraltı kelimesinin zihinlerde çağrıştırdığı karanlıkla buluşma şansınız da olabilir. Nasıl baktığınıza bağlı...

İstediğiniz, yeraltı edebiyatıyla tanışmak ise başka adreslere bakmanız gerekir. Belki de ilk önce yapılması gereken şey, yerin altından çıktığı iddia edilen edebiyatın ne olduğunu anlamaktır. Karşılaştıkları herşeyi kabul edilir tanımlara oturtma hevesindeki kitleler sizden önce davranıp, daha önce tanışmadıkları bu tarzı kelime hapsine almış olabilirler. Aldırış etmeyin. Kendi içinizdeki tahtı ortaya çıkarmanızı öneririm. Zaten yeraltı kelimesi de, "herşeyin bir tanımı olmalı" diyen ezici kitlenin marifetidir. Her türlü algı onlar için kafes içine alınmış olmalıdır. Yeraltı edebiyatı tanımında en sevdiğim yan, bu tanımı getirenlerin içine düştükleri şaşkınlıkla "böyle bir şey olsa olsa yerin altından gelir" çaresizliğini hissetmemdir.

Oysa yeraltı diye tanımlanan edebiyat tamamen yerin üstüyle ilgilenir. Gelişimin tarihçesine düşkünlerin çoğu yeraltı edebiyatının, kapitalizmin gelişimiyle beraber ortaya çıktığı savını ortaya atar. Blues müziğinin pamuk tarlalarından çıktığını iddia etmekle eşdeğer bir savdır bu. Afrika'dan zincirlere vurulup yeni dünyanın tarlalarına sürüklenen siyah kölelerin pamuk tarlalarında esareti kırdıkları şarkıları dinleyenler için karşılaştıkları bu isyanı "blues" olarak tanımlamak rahat bir soluklanmadır. "Blues" adı verilerek, tanımın sınırları çizilmiş; içinde bulunulan yozlaşmışlıkla yüzleşmekten son anda yine ve yeniden kurtulma şansı yakalanmıştır.

Uzatmaya gerek yok. Her tanım bir sınır getirir, var olandan daha fazla köşeyi hayatımıza dayatır. Tanım yapmak sınıflandırmaktır. Yeraltı edebiyatı adı altında sınıflandırılan eserlerin yaratıcıları bu sınıflandırmaya karşı oldukları için üretirler ve tanımlamaya çalışanları gördükçe beslenirler. Örneğin, 1494 yılında Fransa'da dünyaya gelen Francois Rabelais, "yeraltı edebiyatı 19. yüzyılın ortalarında ortaya çıkmıştır" diyenlere Gargantua'sıyla çok sıkı bir cevap verir ama tanım meraklılarının şablon cetvelleri bu değeri biçimlemeye yetmez.

İnsanın yarattığı düzendeki saplantılara tatlı diliyle itiraz eden yazarlardan biri olan John Kennedy Toole, Türkçe'ye "Alıklar Birliği" adıyla çevrilen eserinde, kendisine ölümünden on iki yıl sonra Pulitzer ödülü verenlere de eleştiri getirmiştir aslında... Bukowski'nin tüm yazıları yıllarca "edebiyata dahil edilsin mi edilmesin mi?" tartışmalarına konu olmuştur... Ingvar Ambjornsen'ın "Beyaz Zenciler" kitabı, okuduğunu anlamakta zorluk çekenler için "keş" kitabı olarak adlandırılmıştır... Chuck Palahniuk'un "Dövüş Kulübü", kitlelerin ilahı Hollywood tarafından hap haline getirilip Bratt Pitt eşiliğnde zihinlere sunulmamış olsa, en az "fight club" kadar müthiş bir eser olan "Gösteri Peygamberi" hiç bilinmemiş, saygı duyulmamış olacaktı... Gerçi laf lafı açmışken değinmeden geçilmez; bir yazarın ne anlattığını araya ayraç koyarak sarı sayfalardan okumak ve hissetmek zahmet isteyen bir iştir ve Hollywood gibi bilgiyi hap yapıp kahraman yaratan bir mekanizma varken hiçbir zaman kitlelere okuyarak anlamak cazip gelmez. Bu yüzdendir ki "Gösteri Peygamberi" gibi bir kitabın tanıtımında "Dövüş Kulübü'nün yazarı" tanımı kullanılır...

İnsanoğlu ve kızının tüketerek, küçümseyerek, kumdan kalelere dayayarak tanımladığı, tanımladıkça da kendini aklamaya çalıştığı ruh halinden hiç hoşlanmayan biri olarak yeraltı dediğiniz türü rahat bırakın diyorum. Bırakın deli deyip, kendinizi akıllı çıkarttığınız insanlar da yazsın... Aykırı deyip dışladıklarınız olmasa kendinizi normal hissedemeyecektiniz... Yerin altına gömdükleriniz size yerin ışıklarını anlatıyor ama boşverin; sakın duymayın.

Aydınlanmak, çıplak kalmaktır.

Maskeli kostümlerin albenisine sırtını döndüğü için yer altına atılan herkese selam olsun.