Yıldızların dünyaya uzaklığı nasıl hesaplanır?

İnsanoğlunun bazısı o kadar akıllı ki bir şeyi kafasına taktı mı onu çözebilmek için akıl almaz yollar buluyor. Dünyamızdan milyarlarca ışık yılı uzaktaki bir gökadanın uzaklığı nasıl bulunuyor? Uzayda uzaklık tespitinde kullanılan iki yol var, biri yakındakiler için, biri uzaktakiler için. Başlamadan önce şunları bilmeliyiz, Işık saniyede 300 bin km yol alır. Dünyamıza en yakın yıldız güneştir. Güneş 8.5 ışık dakikası uzaklıktadır. İçinde bulunduğumuz gökadanın çapı 100 bin ışık yılıdır. Burada normal olarak yalnızca yıldızlar bulunur. Dünyamız ve güneşimiz gökadanın merkezine 25 bin ışık yılı uzaklıktadır. Yani Samanyolu gökadamızda bize en uzak yıldız 75 bin ışık yılı uzaklıktadır. Bundan daha büyük uzaklıklarda gökadalar, yani yıldız toplulukları bulunur. En yakın gökada olan Andromeda’nın dünyamıza uzaklığı 2.5 milyon ışık yılıdır. Şimdi başlayabiliriz.

Uzayda yıldızlar için trigonometri kullanılır. Bir yıldıza biri ilkbaharda, biri sonbaharda iki kez bakılır. Bu iki mevsimde dünya güneşin bir yanından öteki yanına geçer. Bu iki nokta, dünyanın konumlanabileceği en uzak iki noktadır. Yıldıza iki noktadan bakışın arasında ölçülebilen bir açı oluşur. İki konum, bir de yıldız birleştirilince bir üçgen oluşur. Bu üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir. Açının biri: Güneş-konum1-yıldız, diğeri güneş-konum2-yıldız, diğeri konum1-yıldız-konum2 açısıdır. Bunlardan birinci ve üçüncü açı rahatlıkla ölçülebilir (Ancak şöyle bir sorun var ki gündüz vakti yıldızlar görünmez, gece ölçmek gerekir. Ama gece vakti de güneş görünmez. O zaman açının bir kenarını gece yarısı dünyanın merkezine doğru almak gerekir). Dünyanın iki konumu arasındaki uzaklık 17 ışık dakikasıdır. Gerisi trigonometriye kalır. Dünyanın bir konumundan karşıdaki kenara bir dik çizilir ve dik kenarlı iki üçgen elde edilir. Karşı dik kenarın hipotenüse oranından (sinüs) önce dik kenar, sonra yıldıza olan uzaklık bulunur. Bu hesabı trigonometri bilen, 6 ay sabredebilen ve elinde açıölçer bir alet olan herkes yapabilir. Buna paralaks yöntemi denir.

Kaynaklar paralaks yönteminin ancak 10 bin ışık yılına kadar yapılabileceğini söylüyor. Samanyolu gökadasında yaklaşık 200 milyar yıldız vardır. Bu yöntemle pak azının (Binde beş kadar) uzaklığını hesaplayabiliyoruz. Çalışmalar devam ediyor.

Gökadalar ise öyle uzaktır ki bu yolla uzaklıklarını bulmak olanak dışıdır. Gökadalar için süpernova patlamaları kullanılır ve bir yıldız hesabı değil gökada hesabı yapılır. Bilim adamları süpernova patlamalarını birkaç kategoriye ayırmışlar. Bunlardan birinin hep aynı parlaklıkta ışık verdiğini tespit etmişler. Uzaklığa bağlı olarak patlamanın dünyadan görünüşü değişir. Patlamanın verdiği ışık şiddetine göre uzaklık tespiti yapılır (Diyelim ki bir gökada dünyadan 10 milyar ışık yılı uzakta olsun. Buna  bağlı olarak yaydığı ve bize ulaşan ışık 10 milyar yıl öncesine ait olur. Gökada bize 10 milyar yıl önceki durumunun ışıklarını gönderir fakat bu ayrı konu).

http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/yildizlarin-uzakligi-nasil-olculur