Zeka türleri

Howard Gardner tarafından (5 + 2 =) 7 çeşit temel zeka türü tanımlanmış. (Alıntı ve yorum kaynağı, 4 Temmuz 1996 tarihli Yeni Yüzyıl gazetesinin ‘Cafe Pazar’ eki. Türkçe’de aynı yazarı temel alan, çocuk gelişimi ile ilgili bir kitap yayınlandı.)

İlk 5’i, 5 temel duyu-dil açısından değerlendirilmiş. Ancak; ilk madde tek kümede toplanabilecekken ikiye ayrılmış ve kimyasal zeka (ki burada rahatlıkla ‘delilerin duyguları’ ve/ya ‘parfüm ustalarının koklama dehaları’ olarak tanımlanabilir) gözardı edilmiş.

Açılımların ilk maddeleri temel nitelikleri dökümlerken, devamı davranışları imler.

Dilsel (sözdilisel) zeka:

Yazma, konuşma (hitabet / retorik), espriler yapma, (çok ve hızlı) okuma.

Öyküler anlatır, espriler yapar, olaylar uydurur. Sözcük oyunlarını sever.

Okumayı ve yazmayı sever.

Yaşına göre sözcük dağarı zengindir.

Sözel iletişimi iyidir.

Soyut (ötedilsel = matematiksel ve mantıksal) zeka:

· Problem çözme, sorgulama, hesap yapma, deney yapma.

· Herhangi bir şeyin nasıl çalıştığını sorgular.

· Akıldan hesabı çabukça yapar.

· Matematik etkinliklerini sever.

· Strateji oyunlarını sever.

· Mantık oyunlarını, yapbozları sever.

· Üst düzey düşünce becerilerini kullanır.

Alansal (görsel) zeka:

Boyama, çizme, harita okuma, motif çizme, örnek yaratma.

Net zihinsel imaj gördüğünü söyler.

Harita, çizelge ve şemaları rahatlıkla okur.

Yaşıtlarından daha hayalcidir.

Sanat etkinlerinden zevk alır.

Görsel gösterileri sever.

Yapbozları ve ‘yolunu bul’ oyunlarını sever.

Okurken sözcüklerden çok, resimlerden öğrenir.

Sayfaları dalgınca resimler.

Bedensel-kinetik (motor) zeka:

Dans, egzersiz, spor, mümkün olduğunca hareket etme.

Bir veya birden çok sporda başarılıdır.

Uzunca bir süre oturunca kıpırdanır, elini ayağını sallar, vb.

Birşeyleri parçalayıp yeniden birleştirmeyi sever.

Yeni gördüğü şeyleri eller.

Kendini teatral ifade etmeyi sever.

Parmak boyası ve hamur çalışmalarını sever.

Müziksel (işitsel) zeka:

· Şarkı söyleme, tempo tutma (ayak vurma, vb), müzik dinleme, enstrüman çalma.

· Detone müziği tanır.

· Melodileri anımsar.

· Koroda söyler veya bir enstrüman çalar.

· Ritmik konuşur veya hareket eder.

· Çalışırken ritmik tempo tutar.

· Çevre seslerine duyarlıdır.

· Müziğe olumlu tepki verir.

· Okul dışında öğrendiği şarkıları öyler.

Diğer 2’si çoğul parametreli:

Toplumsal, dışadönük, edimsel, teknolojik, etkin, aktuel, tümevarımsal, uzman, akıl yürütmeci, analitik zeka:

Gruplarla çalışma, aracılık etme, birinin duygularını anlama.

Yaşıtları ile konuşmaktan zevk alır.

Doğal lider olarak davranır.

Sorunları olan arkadaşlarına önerilerde bulunur.

Klüplere, komitelere ve diğer organizasyonlara katılır.

Başka çocuklarla oynamayı sever.

Bir veya birden çok yakın arkadaşı vardır.

Başkalarına ilgi gösterir.

Pratik yaşam deneyimi vardır. Sokak yaşamını becerir.

Bireysel, kişiye dönük, içedönük, kuramsal, tasarımsal, edilgin, potansiyel, tümdengelimsel, disiplinlerarası, sezgisel, sentetik zeka:

Derin düşünce, hayal kurma, hedef koyma, yalnız olma.

Bağımsızlık gösterir.

Kuvvetli yönlerini gerçekçi olarak bilir.

Kendini yönlendirebilir.

Grup ile çalışmaktansa, yalnız çalışmayı yeğler.

Özgüveni ve öztanımı yüksektir.

Yorumlar:

Gözden kaçan ayrımlar:

2’li gruplamada, yalnızca ‘toplumsal-bireysel’ ayrımı özgün metinde var. Diğerleri yok ki bunlar kimi zaman karşıt tarafa geçebilirler. Örneğin ‘dışadönük-sezgisel’ zeka da olabilir. Böyle düşünülürse, yalnızca buradan 1.000’e yakın küsurat çeşitleme çıkar.

Başlatanlar kalıp çizer, sürdürenler teknikerdir, sonuçlandırıcılar rötüşçular ve/ya cilayıcılardır. Bunlar da zeka türleridir.

Özelliklerin varlığı ve kullanımı apayrıdır. Örnekse: Katil, kasap ve cerrah, aynı zekasal nitelikleri kullanır.

Arakesitler, yani birden çok grupta görülen ortak nitelikler, yanlış anlamalar yaratabilir.

Genetik ve çevresel koşullar, zeka için birbirinden o denli belirgin ayrılamazlar.

Çocuk, genç, yetişkin ve yaşlı zekası birbirinden bambaşkadır. Çocuk genelde aşırı dışadönüktür. Yetişkin çok düşünüp az davranır. Yaşlılarda I.Q. % 25 düşer ve/ya bunama doğaldır.

Mekansal olarak farklı kültürlerde zeka farklı tanımlanır. I.Q. testinde Kuzey Amerika’da yaşayan kemirgen rakun sorulur, onu tropikal bölgelerde yaşayanlar bilemez, bu ‘gerizekalılık’ demek olmaz.

Zamansal olarak farklı kültürlerde zeka farklı tanımlanır. Birinci Sanayileşme’nin zekası ile İkinci Sanayileşme’nin zekası farklı şeylerdir. İlki mekanik iken, ikincisi sanal olacaktır.

Var olan denli, var olmayan ve var olamayan zekalar da tanımlanmalıdır. Aynı biçimde; bilinen denli, bilinmeyen ve bilinemeyen zeka türleri de tanımlanmalıdır.

Buradan, insan dışı (canlı olmayan (karbon atomlu olmayan veya atomlu olmayan) ve beş duyu-dilli olmayan) zekalara doğru açılım vektörü kazanırız.

Şerh: Bu sınıflandırmaya da itiraz edilebilir.