Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

05 Ağustos '08

 
Kategori
Kültür - Sanat
 

Çökertme Türküsü'nün hikayesi

Çökertme Türküsü'nün hikayesi
 

Halil Efe ile Çakır Güssüm


ÇÖKERTME

Çökertme'den çıktım da Halil'im
Aman başım selâmet,
Bitez de Yalısına varmadan Halil'im
Aman koptu kıyamet.

Arkadaşım İbram Çavuş
Allah’ıma emanet,

Burası da Aspat değil Halil'im
Aman Bitez Yalısı,
Ciğerime ateş saldı,
Telli kurşun yarası.

Güvertede gezer iken
Aman kunduram kaydı,
İpekli mendilimi Halil'im
Aman Mor Rüzgâr aldı.

Çakır da gözlü Gülsüm'ümü
Aman Çerkez Kaymakam aldı

Gidelim gidelim Halil'im
Çökertme'ye varalım,
Kolcular gelirse Halil'im
Nerelere kaçalım.

Teslim olmayalım Halil'im
Aman kurşun sıkalım

-

Bodrum, bildiğimiz Bodrum olmadan yıllar yıllar önce, henüz 1900'lü yılların başında, balıkçılık, süngercilik ve en ilginci de "kaçakçılık"la geçinen küçük ve sakin bir sahil kasabasıdır. ( Evet yanlış duymadınız kaçakçılık ) Kaçakçılık , İstanköy ( Kos ) adası ile iki yönlü olurmuş, Bodrum'dan tütün, İstanköy'den de kahve, rakı vs gelirmiş. Yasadışı kazanç kapısı bir kez açılınca, nemalanan çok olur derler, işte kahramanımız Halil Efe'de, yakın arkadaşı İbram (İbrahim) Çavuş ile birlikte, hayatını kaçakçıları haraca keserek kazanan bir efeymiş.

Türkü'nün hatun kişisinin asıl adı ise Havse (Hafize)dir ve Havse'nin anası, çengilik yapan namlı dilber Türkbükü'lü Kel Gülsüm ( yöresel ağızla Güssüm)dür. ( Bilmeyenler için Çengi erkeklerin sazlı sözlü ve alkol alınarak yapılan eğlencelerinde dans eden ve onlarla birlikte olan kadın demektir. )

Havse’nin güzelliği herkesin dilindedir ve Bodrum Kaymakamı olan “Çerkes Kaymakamı”nın da temizlik ve ev işlerini yapmaktadır. Çerkes Kaymakam nicedir beğendiği bu kıza karşı çeşitli duygular beslemektedir. Ancak bu tarz duygulara kaymakamla birlikte başkaları da sahiptir. Gel zaman git zaman, İbram Efe bu güzelliğe kayıtsız kalamaz ve Havse’yi, 2. karısı olarak eve getirir.Ancak evdeki hesap çarşıya uymamış, hem ailesinden, hem de çevreden bir hayli tepki almaya başlamıştır. Çünkü namlı çenginin kızı, Çerkes Kaymakamın odalığı olarak kabullenilen Havse'yi İbram Efe'nin namusuna sığdıramazlar. Diğer efeler durumdan rahatsız olmuşlardır bir kere ve racona halel gelmemesi için karar alırlar, İbram Efe'nin elinden Havse zorla alınacaktır. İbram Efe önce karşı çıkmaya çalışır başta ama pabucun pahalı olduğu çabuk anlaşılır. Efelerin gerekirse kendisini öldürebileceklerini anlayınca evdeki eşini ve gelinlik yaşa gelen kızını korumak için Havse'yi teslim etmek zorunda kalır.

Efeler tarafından dağa kaldırılan Havse, artık annesi gibi çengi olacak ve bundan sonra adı Çakır Güssüm olarak anılacaktır. Gel zaman git zaman, Halil Efe ile Çakır Güssüm arasında bir aşk doğar. Halil Efe kafasına koymuştur, Çakır Güssüm’ünü dağdan ve diğer efelerden (arkadaşlarından) kaçıracaktır. Güssüm’ün efelerin yanında bulunduğu zaman diliminde eli kolu bağlı olan Çerkes Kaymakam bu haberi aldığında aradığı fırsat ayağına gelmiş olur, Çakır Güssüm'ü diğer efelerle paylaşma fikri onu yeterince delirtmiştir ve artık intikam zamanı gelmiştir. Efeler bir yandan, Çerkes Kaymakam ve kolluk kuvvetleri diğer yandan Halil'in peşine düşer.
Aylarca sürecek bir kaçış başlamıştır. Halil Efe, gün geçtikçe kaçacakları yerlerin azaldığını, ona yardım edenlerin büyük baskılar altına girdiğini görünce, İstanköy adasına kaçmaya karar verir. Bunun için de Çökertme'ye gelir. Burada adı geçen Çökertme, Yalıkavak'ta, şu anda Marina'nın olduğu yerdir, halen adı da "Çökertme Caddesi"dir Bilinenin aksine Gökova'daki Çökertme'nin türküdekiyle alakası yoktur.

Halil Efe ve Güssüm Yalıkavak Çökertme'den adalara kaçmayı planlarlarken, Rum denizci Kostapao ve gemicisini de rehin alarak Kostapao'nun teknesiyle yola çıkarlar.

O zamanlarda Rumlar tarafından pek sevilmeyen ama son derece de korkulan Halil Efe'nin deniz ve denizcilikle ilgisi yoktur. Ne yapacağını şaşıran Kostapao bu durumdan kurtulmak için fırsat kollamaya başlar. İlerleyen saatlerde rüzgarla birlikte deniz de sertleşince, zaten denizci olmayan Halil Efe'yi ikna etmek kolaylaşmıştır. Halil'e böyle devam ederlerse teknenin dayanamıyacağını, daha açıklarda havanın daha çok sertleşeceğini ve batacaklarını söyler. Hava kalana kadar Aspat'a (Karaincir plajının yanındadır ve halen “Aspat Beach” diye bir tesis vardır ) sığınmanın uygun olacağını daha sonra oradan adalara (muhtemelen İstanköy'e) geçmenin kolay olacağını söyler. ( Çökertme'den Aspat'a varmak için Bodrum Yarımadası'nın tüm batı kıyılarını geçip, güney doğuya dönmek gereklidir. Akyarlar Fener Burnu'ndan Aspat'a dönmekle, İstanköy'e devam etmek arasında mesafe olarak hiçbir farklılık yoktur )

Kostapao, fırtına bahanesiyle mümkün olduğunca Bodrum'a yaklaşmak ve Halil Efe'nin başına ödül koyan Çerkes Kaymakama haber göndermeyi planlamaktadır. Fırtına'dan gözü korkan Halil Efe, İstanköy'ün ışıklarını da görünce Aspat'ta beklemeyi kabul eder. Aspat'a doğru dümen kırdıkları zaman, Kostapao, Halil'le Güssüm'e rakı ikram eder. Ama rakıların içlerine balık yakalamak için de kullanılan bitkiden elde edilen beyaz renkli bir sıvı karıştırmayı ihmal etmez. Böylece Halil ve Güssüm derin bir uykuya dalarken, tekne Aspat'ı geçerek karşısındaki Bitez Yalısı’na gelir. ( Bodrum bölgesinde köyler denizden içeride kurulmuştur. Deniz kıyısındaki sahil şeridine, “yalı” denir, yoksa burada hayalimizdeki gibi bir konak olduğunu düşünmeyin ) Kostapao'nun Halil ve Gülsüm'ü doğrudan Bodrum Limanına götürüp teslim edememesinin nedeni Bodrum halkının Halil'e olan sevgisinden ötürü gizlice ona destek çıkmalarıdır. Eğer kendisinin Halil'in ele geçmesine yardımcı olduğu öğrenilirse, Bodrum'la olan bütün ilişkisini kesmek zorunda kalacağından çekinmesidir.

Kostapao'nun yardımcısı karaya çıkarak Çerkez Kaymakam'a Halil ve Güssüm'ün Bitez'de teknenin içinde olduğunu bildirir. Çerkez Kaymakam emrindeki kolcuları karadan Bitez'e yollarken, gümrük muhafaza teknesi de denizden kaçmalarını engellemek için yola çıkar.

Bitez'e daha önce gelen kolcular dayanamayıp ateş etmeye başlayınca, kendisi ve teknesi de ateş altında kalan Kostapao hemen demir alır ve kıyıdan uzaklaşmaya başlar. Bu arada Halil Efe'yi de uyandırır. Çok geçmeden muhafaza teknesiyle karşılaşırlar ve muhafaza teknesinden açılan ateş sonucu Halil Efe yaralanır. Yaralı olarak Bodrum limanına muhafaza teknesiyle getirilir. İbret olsun diye akşama kadar Kaymakamlığın bahçesinde bırakılır. Su istediğinde bile yaralı Halil Efe'ye su vermeyen kolcular, pek ölmeye niyeti olmayan Halil Efe'yi kaymakamın emriyle gece iz bırakmadan boğarlar. Başta Gülsüm olmak üzere, ölüm haberini alan bütün Bodrum yasa bürünmüş ve anısına bu türküyü yakmıştır.

Bugün Bitez Belediyesi’nce açılan yarışma sonucunda seçilen heykel, tamamlanarak Bitez Yalısı’na yerleştirilmiş ve Halil Efe ile Çakır Güssüm’ün aşkarını anıtlaştırmıştır. Heykelin dikildiği yer ile ilgili olarak "Halil'in vurulduğu ve kanının aktığı yere dikilmiştir" gibi bir açıklama yapılmıştı Bitez Belediyesi tarafından ancak bu açıklamanın hikaye ile olan çelişkisini herkesin kendi yorumuna bırakıyorum.

Bodrum'a yolu düşenler, Bitez Yalısı'na geldiklerinde, koyun sol tarafında beediyeye ait iskele kafenin yakınlarında bulunan bu heykeli görebilirler.

Sevgiyle ve sağlıkla kalın...

Not : Alıntı "wikipedia"dan yapılmış, yöresel bazı açıklamalar ve eklemeler yapılmıştır.

 
Toplam blog
: 18
: 13032
Kayıt tarihi
: 02.08.08
 
 

1969 Bursa doğumluyum. 1990 Yüksek Denizcilik Okulu'ndan mezun olduktan sonra uzun bir süre gemilerd..