Osmanlı Döneminde Fertek Nahiyesi

Fertek, Osmanlı İmparatorluğu döneminde 19. yüzyılının son çeyreğine girmeden idari anlamda karye (köy) olan bir yerleşim yeriydi. 1871 yılında çıkarılan Nevahi Nizamnamesinin ardından 1872 yılında Fertek, merkez kazaya bağlı bir nahiye oldu. 1872 yılında Fertek Nahiyesine bağlı köyler Adırmusun (Koyunlu), Dilmusun (Hançerli), Eylesun (İlasan) ve Fesleğendir. 1894 yılında Niğde merkez kazasının Fertek, Misli ve Yahyalı olmak üzere üç nahiyesi vardır. 1894 ve 1896 yıllarında Konya Vilayet Salnamelerine göre Fertek Nahiyesine bağlı köy sayısı ise dokuzdur. Bu köyler Adırmusun (Koyunlu), Eylesun (İlisun - İlasan - Küçükköy), Dilmusun (Hançerli), Azatlı (Azadala), Eskigümüş, Aşlama, Asmaz (Asmıç), Tepeköy (Alusun), Fesleğen’dir.

19. YÜZYILDA OSMANLI DÖNEMİNDE NAHİYE

YÖNETİMLERİNE KISA BİR BAKIŞ

Osmanlı İmparatorluğunun taşra yönetim birimleri 19. yüzyılda Vilayet, Liva (Sancak), Kaza ve Köy olarak belirlenmişti. Nahiyeler ise esas itibariyle 1871 yılında çıkartılan Nevahi Nizamnamesi ile ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Köy ve Nahiye Osmanlı yönetim hiyerarşisinin en altında yer alan yerleşim yerleridir. Nahiye ise köy ile kaza arasında en az 500 erkek nüfusun bulunduğu bir yerleşim yeriydi. Nahiyenin kuruluşu uzun bürokratik işlemlere tabidir. Öncelikle ilgili yerleşim yerinin bağlı bulunduğu liva ve vilayet idare meclislerinde kuruluş nedenleri ve nahiyenin sınırları tartışılarak bir karar verilir. Sonra bu karar ve gerekçe merkezi hükümete bir mazbata ile bildirilir. Şüphesiz ki resmi anlamda nahiyenin kuruluşundaki son irade Padişah’ındır.

Nahiyelerde Nahiye Müdürleri görev yapardı. Nahiye Müdürlerini Valiler atardı. Nahiye Müdürlerinin başlıca görevi vergi salınması, toplanması işlemlerinde hükümet tahsildarlarına yardımcı olmak, gereğinde güvenlik için zabıta makamlarına başvurmak ve onlara yardımcı olmaktır. Nahiye Müdürleri adli, hukuki işlere karışamazlar, köy muhtar ve ihtiyar heyetine müdahale edemezlerdi. Çünkü Nahiye köyün üst idari kademesi değildi. Nahiyeninde bir üst kademesi kaza değil livaydı.

FERTEK DEMOGRAFİSİ (Nüfus Yapısı)

Fertek Nahiyesinin nüfusu 1872 tarihli Konya Vilayet Salnamesine göre 1980 kişi ve 500 hanedir. Fertek Nahiyesine bağlı bulunan 4 köyün Adırmusun (Koyunlu ) 1272 kişi ve 400 hane, Dilmusun (Hançerli) 1106 kişi ve 480 hane, İlisun (İlasan - Küçükköy) 290 kişi ve 40 hane, Fesleğen ise 300 kişi ve 27 hanedir. Toplam olarak Fertek Nahiyesinin kendisine bağlı bulunan köylerle birlikte nüfusu 2948 kişi ve 1447 hanedir.

1892 ve 1894 yıllarında Konya Vilayet Salnamelerinde Fertek ve kendisine bağlı dokuz köyün nüfusu ve hane sayıları ise şöyledir. Fertek merkez 1684 kişi, 589 hane; Adırmusun (Koyunlu) 1798 kişi, 433 hane; İlisun (İlasan - Küçükköy) 255 kişi, 46 hane; Azatlı 430 kişi, 103 hane; Eskigümüş 435 kişi, 94 hane, Aşlama 330, 65 hane; Asmaz 334 kişi 71 hane; Alusun (Tepeköy) 226 kişi, 73 hane; Dilmusun (Hançerli) 1182, 371 hane; Fesleğen ise 297 kişi, 52 hanedir. Toplam olarak Fertek Nahiyesi ve kendisine bağlı dokuz köyle birlikte 6981 kişi ve 1897 hanedir.

FERTEK’TE GÖREV YAPAN NAHİYE MÜDÜRLERİ

Fertek 1872 yılında nahiye olarak kurulduktan sonra 1879 yılına kadar Niğde Livasına bağlı olarak Zabıta Müdürleri aracılığı ile yönetilmiştir. Bu Zabıta Müdürleri 1874-1877 döneminde Derviş Ağa, 1878 yılında ise Yusuf Ağadır. İlk Nahiye Müdürü olarak görev yapan kişi Emin Efendidir. Daha sonra görev yapan Nahiye Müdürleri ise sırasıyla 1881 yılında Hüseyin Ağa, 1882 yılında Ali Rıza Efendi, 1883-1886 yıllarında Emin Efendi, 1887 yılında Esat Efendi, 1888 yılında Mümtaz Efendi, 1889 yılında İsmail Efendi, 1892 yılında Mehmet Tevfik Bey, 1894 yılında Remzi Efendi, 1896 yılında vekaleten Ramiz Efendi, 1899 yılında Ali Rıza Efendi,1906 yılında İsmail Hakkı Efendidir.

SONSÖZ:

Tarih keşke kolay yazılabilseydi. 21. yüzyılın şafağında küçük bir kasaba olan Fertek üzerine yazarken bile ne kadar zorlanıyoruz. Ancak karınca hızıyla ilerleyebiliyoruz.

Fehmi DİNÇER

Ankara 2009

Kaynaklar:

Fehmi Dinçer, Bozkırın Aydınyurdu: Fertek, Niğde Gelişim Dergisi, Sayı:15, Eylül 2007.

Fehmi Dinçer, Fertek Tarihine Ekistik bir Yaklaşım,

Milliyet Blog, http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=92403

İbrahim Öztürk, Niğde Sancağı, (İdari ve Demografik Yapı) 1868-1923, Kömen Yayınları, Konya 2008.

İlber Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara 2000.