Psikolojide "yansıtma"

Yansıtma, psikopatolojide paranoya ile birlikte anılan bir savunma mekanizmasıdır.
Bir tür davranış bozukluğu ve ruhsal rahatsızlıktır.
İnsanda duygu, düşünce, algı ve karar verme yetisinin sağlıksızlaşmasıyla ortaya çıkar.

Aslında toplumsal koşullarda, hele de içinde bulunduğumuz çağda, çoğu insanın sırf kendini korumak ve savunmak için başvurduğu çok doğal ve masum bir davranış olarak düşünülür, ancak derinliğine incelendiğinde hiç de öyle olmayıp, çok ciddi, önemli ve hatta tehlikeli bir rahatsızlık olduğu görülür.

Her ne kadar günlük yaşam içinde bu halden muzdarip pek çok kişiye rastlandığı için, durum yine de normal düzlemde tanımlanabilse de, bu bulgunun pek çok patolojik rahatsızlığın da temelinde yer aldığı saptanmıştır.
O nedenle ihmal edilemeyecek önemde ciddi bir bozukluktur.

Tipik özelliği, bu kişilerin asıl kendisine söylemesi gerekenleri karşısındakine söylemesidir;
Ya da, kendine yakıştıramadıklarını, başkalarına yakıştırmasıdır.
Bireyin kendine ait kusur ve yanlışlarını karşısındakine mal edip, kendini karşısındakinde yansıtmasıdır.
Rahatsızlık, “yansıtma” adını zaten bu özellikten alır.
Kişi makbul olmayan kendine ait özellikleri ve davranışları, direk karşısındaki kişiye yansıtıp, bunlar sanki karşısındaki kişinin özellikleri ve davranışları imiş gibi, ona yükler, onu yanlışlar.

Bir anlamda da bu, kişinin ayna karşısında kendine söyleyeceklerini başkalarına söylemesi gibidir. Zaten böyle bir bozukluk en kesin o zaman gözlemlenir.
Başkalarına ayna tutmak üzere biri birşeyler söylerken farkedersiniz ki, eleştirdiği o şeyleri tam da o anda bile bizzat kendisi yapmaktadır.
Ve yine asıl kendi yapmakta olduğu bazı makbul olmayan davranışları, sanki siz yapmışsınız gibi, size mal edip, sizi eleştirmesiyle de son derece belirgindir.

Genellikle kişilik zaafiyetinden ve aşağılık kompleksi ile paranoyanın da eşlik ettiği ego kaygısından kaynaklanır. Kişi bilinç düzeyinde, aslında "bilmeme"nin ego’da yarattığı belirsizlik ve sapma ile yanılgıya düşer ve “zan”lar üretir.

Yansıtma, bunların tümünün birden sonucu ve hepsini kapsayan bir bozukluktur.

Kişi, kendinde birtakım eksiklikler olduğu için, bunu ödünleme yoluna giderek, kendini bir havalarda ya da ayrıcalıklı ve üstün görme ve gösterme halleri geliştirir. Kibir gibi mesela.
Çünkü önemsenme ihtiyacındadır ve o kendini fazlaca önemsediğinde, ya da kendini önemli gösterdiğinde, başkalarının da onu önemseyeceği yanılgısına düşer ve önemsetmeye çalışır.

Kendi eksikliklerini ve aç olduğu erdemleri ödünlemek adına, hele de o erdemleri bir başkasında görürse, tıpkı aç bir hayvanın açlık dürtüsüyle avına saldırdığı gibi, kendini önemseme ve önemsetme açlığından dolayı, tamamen ilkel bir içgüdüyle, yani aslında yaptığının da pek bilincinde olmayarak, o kişiye ve aç olduğu o erdemlere saldırır.

Kendi hatalarını ya da makbul olmayan davranışları karşısındakine yakıştırıp, asıl kendi yapmaması gerekenleri karşısındaki sanki öyleymiş veya öyle yapıyormuş gibi bir kabulle ciddi bir yanılsama ve yanılgıya düşer.

Bu arada kendinde olmayan iyi özellikleri de kendine mal edip, karşısındakinde öyle iyi özellikler yokmuş gibi davranır.

Adeta, kendinden başka hiçbir önemli ve değerli insan olmadığına karar vermiş gibi davranarak, kendindeki eksikleri ödünlemeye, kendini iyi hissetmeye çalışır.

Bu çok önemli yanılgı, kişinin kendi içinde kabullenmedigi duygu, düşünce, niyet ve eylemleri, karşısındakine aitmis gibi sanıp ona sardırması şeklinde kendini gösterebileceği gibi;
kendi suçunu bir başkasına atmak;
yaptığını inkar etmek;
kusurlarını reddetmek;
kendi namakbul yaptıklarını makul ve makbulmüş gibi görmek;
salt kendini mükemmel görüp, başkasını küçümsemek;
kendinde olmayan erdemleri varmış gibi göstermek;
karşısındaki öyle erdemlere sahip değilmiş gibi kabul etmek;
kendinde olan kusurları başkasına mal edip onu öyle görmek ve göstermeye çalışmak;
kendinden üstün olanları, öyle düşünmese bile dürtüsel bir refleksle kendine tehlike sayıp, sırf bu nedenle onu küçük düşürmek, zor durumda bırakmak, suçlamak, yargılamak, kınamak, eleştirmek, büyüklük/üstünlük/bilmişlik taslamak, ezmeye ya da sindirmeye veya caydırmaya çalışmak, yönetmeye ve yönlendirmeye kalkmak şeklinde de kendini gösterebilir.

Ve bunları çoğunlukla alay eder ve dalga geçer tarzda yapması, karşısındakini küçük düşürücü, aşağılayıcı, saygısız, zaten haksız ve yersiz hatta hakaret edici ve hiç olmadık tarzda veya hiç gerekmediği halde anlamsız ve mantıksız veya aykırı bir şekilde yapması da dikkat çekicidir.
Zaten ego zafiyeti onu dikkat çekmeye yönlendirir.
Çünkü ilgiye, sevgiye dolayısıyla kendini iyi hissetmeye açtır.
Saygı göstermez, ama saygı bekler.
Üstüne alınma ve güven problemleri de vardır.
Çünkü zaten kendine güvenmediği için başkalarına da güvenemez.
Aslında kuşkulardadır, ama bunu dışarıya eminlik olarak yansıtır.
Şımarıklığa da son derece yatkındır.
Pohpohlanmaya da tabiki fazlasıyla açıktır.
Zira normalden de fazla bir onaylanma açlığı içindedir.
Ama onaylanamaz şeyler yapar… Bu bile tek başına, bir kişide bir bozukluk olduğunun zaten yadsınamaz göstergesidir.

Böylelikle kendi kendine yapay bir ego tatmini sağlamış ve/ya
kendine yine yapay bir haklılık kazandırmış olduğunu düşünür.
Çünkü zaten sadece kendini haklı görmeye fazlasıyla muhtaçtır.
Ama gerçek bir tatmin ve haklılık değildir tabi bu. Yine sadece kendi yanılgısı/yanılsamasıdır.

Bir kişilik sorunsalı ve algı yanılgısı hali de olan bu durum, aşırı ve sürekli olursa kişinin kendisini doğru tanıyıp değerlendirmesini bozduğu gibi;
derecesine göre, aynı paralelde önemli algı ve düşünce sapmalarına;
giderek daha da büyük yanılgılara;
hatta taşkınlıklara ve halüsinasyonlara yol açacak kadar tehlikeli olabilir ve sadece bu rahatsızlığa sahip kişilerin kendilerine değil, onların bulundukları ortama ve etraflarındaki diğer insanlara da yansıyan zarar verici ve başkalarını da yanıltıcı bir nitelik arzeder. Bunun da özellikle bulundukları ortam için ne denli ciddi bir sorun olduğu açıktır ve bu nitelik, böyle bir bozukluğun kesinlikle ciddiye alınmasını şart kılar. Zira bu rahatsızlığa sahip kişilerin kendileri zaten huzursuz olduklarından huzur bozucudurlar ve hem kendileri hem de başkaları için bulundukları ortamda da sorun, haksızlık, saygısızlık ve zarar kaynağıdırlar.

Bu tür olumsuz ve kötü sonuçları önlemek için tabiki öncelikle bu kişilerin psikolojik destek almaları şarttır. Ancak bunun yanısıra, bu tip davranış bozukluğu olan kişiler her ortam içinde serbestçe dolaştıklarından, bulundukları ortamdaki diğer insanların bunlara gösterecekleri doğru tepkiler de, zararın önlenmesinde yararlı olabilecektir.

Bu ve benzer durumlarda doğru tepkilerin neler olabileceğini, hem çeşitli açılardan, hem de özellikle sebep-sonuç ilişkisi bağlamında irdelemek üzere, yeri geldikçe diğer bazı yazılarımda ele almaya çalışacağım.

Sağlıklı, sorunsuz ve yanılgısız günler dilerim.



Filiz Alev
09.04.2011