1924 Anayasasında Atatürk'ün tavrı ve bugünkü anayasa çalışmaları

 

Ülkemiz 2016 nın sonuna geldiğimiz şu günlerde bir taraftan kahrolası terör belasıyla boğuşmakta, diğer taraftan ise yeni bir Anayasa oluşturma çabasındadır.

AKP ve MHP yönetiilerinin ve liderlerinin bir araya gelerek hazırladıkları taslak günlerdir Anayasa Komisyonunda görüşülmeye çalışılmakta, muhalefetin tepki ve itirazları arasında maddeler geçirilmektedir.

 

Meclisteki Anayasa görüşmelerine bir nebze olsun işık vermesi, yasayı çıkarmaya çalışanları tekrar tekrar kararlarını değerlendirmeleri bakımından tarihimize, 1924 Anayası çalışmalarına ve orada bulunan vekillerimizin hassasiyetlerini sizlere hatırlatmak istiyorum.

 

Gazi meçlis de 20 Nisan 1924 tarihinde kabul edilen 1924 Anayasası ( Teşkilat-ı Esasiye Kanunu)  taslak hazırlama çalışmaları yapılmaktadır.

 

Taslak madde hazırlanırken komisyon üyesi mebuslar her maddeyi enine boyuna tartışır, herkes fikrini söyler ve sonuçta büyük çoğunluğun onayıyla maddeler komisyondan geçirilir.

 

Mahmut Esat Bozkurt İzmir mebusu olarak 1924 Anayasasının hazırlanmasında komisyonda görev alanlardan  birisi.

 

Kendisi hukuk okumuş, Anayasa hukukcusu olan Mahmut Esat, Anayasa teklifinde cumhurbaşkanına verilmek istenen ; 

 

"Yasaları veto etme," 

 

"Gerekli gördüğü hallerde meclisi fesetme yetkisi" verilmesine şiddetle karşı çıkar.

Mahmut Esat Mustafa Kemal'de olsa cumhurbaşkanına bu yetkilerin verilmesinin doğru olmayacağını,bu yetkinin ilerde sıkıntıılar yaratacağıını ve Gazi meclisin etkisizleştirileceğini savunur.

 

Meclisin gerektiğinde feshi ve kanunları veto hakkının cumhurbaşkanına verilmesini Gazi Mustafa Kemal'de savunuyordu. Verilecek bu yetkinin "yapılacak çağdaşlaşma hamlelerinin yavaşlatılması, milli eğemenliğin örselenmesine karşı bir önlem olarak" düşünüyordu.

 

Mahmut Esat Bozkurt ve bazı vekillerin "fesih ve vetoya" şiddetle karşı çıkmaları konusunu o dönemin komisyon başkanı olan Yunus Nadi Bey Gazi'ye iletmeye karar verir ve Gazi'yi ziyaret ederek konuyu kendisine aktarır.

 

Yunus Nadi Bey Mahmut Esat Bey ve Şükkrü Saraçoğlunun Veto ve fesih konusunda direnç gösterdiklerini, gerekçe olarak da;

 

"Milli eğemenliğe aykırı," bulduklarını Gaziye anlatır.

 

Gazi "veto ve fesih yetkisinin ilerde partiler çoğalıınca hükümet kurmanın güçleşebileceğini, gerici eğilimlerin belirebileceğini,devletin kuruluş amacına aykırı kanunlarıın çıkarılabileceğini", bu durumlarda ise bu iki yetkinin kullanılmasının uygun olacağını düşündüklerini Yunus Nadiye anlatır.

 

Gazi bu düşüncelerini Yunus Nadi'ye naklettikten sonra muhalif olan vekillerle bir de kendisinin görüşmek istediğini söyler ve bu vekillerle görüşür.

 

Gazi, Mahmut Esat Bozkurt ve Saraçoğlu Şükrü beyleri Çankaya Köşkünde kabul ederek görüşür.

 

İki vekil Gaziyi dinlemelerine rağmen fikirlerini değiştirmediler ve düşüncelerinin doğru olduğunu ilettiler.

 

Ertesi gün görüşme sonucunu öğrenmek isteyen 1924 Anayasa Komisyon Başkanı Yunus Nadi bey Gazi'nin huzuruna çıkar ve sonucu merak eder.

 

Gazi Yunus Nadiye:

 

“İki saat karşılıklı görüşlerimizi açıklayıp tartıştık. Biraz sıkıştırdım da. Ama çocukları ikna edemedim. Dilerim bu yetkilere ihtiyaç duyulmaz. Fakat bu görüşmeden çok memnun kaldım. Türkiyemizin milli egemenliğe, özgürlüğe böyle sahip çıkan, hukuka saygılı, sağlam, dürüst, dirençli, bağımsız ruhlu siyasetçilere çok ihtiyacı var. Mahmut Esat’ı zaten beğenirdim. Şükrü Bey’i de çok beğendim.” 

 

1924 Anayasası düzenlenirken yukarda anlatmaya çalıştığımız itirazlar, görüşmeler sonucunda Tek parti iktidarının olduğu bir dönemde, Gazi Mustafa Kemal'in cumhurbaşkanı ve Gazi meclisin başkanı olduğu bir ortamda gazi meclisin elinden alınmak istenen yetkiler alınmamış, halkın meclisine olan güvene başta Gazi olmak üzere sahip çıkılmıştır.

 

Son olarak sizlere 1924 Anayasasının Taslak 25. maddesini ve o maddenin Gaziye rağmen nasıl değiştirilerek tüm yetkinin Gazi meclise bırakıldığını gösteren ve kabul edilen bu maddeyi sunuyorum.

 

Günümüzde Anayasa tartışmalarının yaşandığı, meclisin yetkilerinin gasp edilmeye çalışıldığı bir ortamda geçmişte başta Atatürk ve mebusların milli iradeyi temsil eden TBMM nasıl sahip çıktıklarını, Gazi'ye rağmen, tek partili meclise rağmen nasıl mücadele verdiklerini ve nasıl sonuç aldıklarını dileriz bugün bizi yönetenlerinde görmesi ve bir kez daha düşünerek karar vermeleridir.

 

1924 Taslak Anayasasında 25. madde:

 

Madde 25. — Meclis kendiliğinden intihiabatm tecdidine karar verebileceği gibi Reisi­cumhurda Hükümetin mütalâasını aldıktan sonra erbabı mucibesini Meclise ve millete bil­dirmek şartiyle buna karar verebilir.” 

 

İtirazlar, tartışmalar sonucunda kabul edilen Anayasa maddesi:

 

Madde 25- Seçim dönemi bitmeden Meclis, üyelerinin tam sayısının salt çokluğu ile seçim yenilemeğe karar verirse, yeni toplanan Meclisin seçim dönemi kasım ayından başlar.

 

SONSUZLUK (  OSMAN ÖZEKER)  30.12.2016