1929 buhranı ve 2008 ekonomik krizi

Mevcut krizi hala sadece finansal bir kriz olduğunu söyleyen ekonomi uzmanlarını sayıları azalsa, sesleri kısılsa da hala gazete köşelerinde ve ekranlarda gereğinden fazla yer bulup piyasalardaki küçük birikim sahiplerini risk almaya yönlendiriyorlar.

Krizin başlangıcını ve tahmini gelişimini domino tesiri adlı yazımda açıklamıştım. Krizin tahmini boyutları ne kadar süreceğine dair düşüncelerimizin oluşmasına ışık tutması için bazı verilere ihtiyacımız var.

Geçmiş krizlerin gelişimine bakarak bu krizin boyutlarını anlamaya çalışmamız, ne kadar sürecek bu kriz sorusuna cevaplar arayışımızı netleştirecek, karşı karşıya olduğumuz bu krize karşı nasıl davranmamız gerektiğini ise herkes kendi analiz edip pozisyon alacaktır..

Dünyanın şu ana kadar yaşadığı en büyük ekonomik buhran tartışmasız 21-29 ekim 1929 da yine abd kaynaklı olarak ortaya çıkan aşırı üretim ve likidite sıkışıklığından kaynaklanan ve tarihe Büyük Ekonomik buhran olarak geçen krizdir. Daha sonra 1973 petrol krizi ve 2000 yılındaki teknoloji şirketleri krizide tüm dünya ekonomisinin küçülmesine sebebiyet vermiş krizlerdir.

1929-1932 krizi 810 gün sürmüştü ve o süreçte borsa tam yüzde 90 oranında düştü.

1973-1974 krizi 450 gün sürmüştü ve o süreçte borsa tam yüzde 48 oranında düştü.

2000-2002 krizi 660 gün sürmüştü ve o süreçte borsa tam yüzde 49 oranında düştü.

Son kriz (2007-2008) çıkalı 410 gün oldu ve bu süreçte borsa tam yüzde 49 oranında değer kaybetti.

İçinde bulunduğumuz krizin hangisine benzediğini anlamak için grafiklere daha dikkatli bakmalıyız.Krizin keskin düşüşleri ve bu düşüşlerdeki derinlik krizin ne kadar süreceğine dair bize ip uçları vermektedir. 1929 krizinde büyük düşüş ve panik ilk 45 günde yaşanmış , dow jones endeksinde ki ilk toparlanma kayıpların %55 ini 140 günde telafi etmiş ancak bu toparlanma spekulatif haberler ve yanlış teşhisten kaynaklanan yanlış önlemlerin piyasaları yukarı taşımasından ibaretti. Abd deki Hoover hükümeti krizin makinalaşma ile gelen aşırı üretime karşı yetersiz tüketim sebebiyle çıktığı teşhisinden hareketle tüketimi arttırmaya çalışmış yanlış teşhis ve önlemler ile manüpile ettiği piyasaların tekrar düşüş trendine girmesini engelleyememiş ve bu düşüş daha sonraki 630 gün daha devam edip toplam kayıpların %90 a ulaşmıştır. Roosevelt hükümeti ile yürürlüğe konulan "New Deal" ekonomik paketi ile krizi sonlandırmayı başarmıştır.Bu proğramın temel amacı merkez bankası kurularak finansal piyasalar kontrol altına alınmaya çalışarak işe başlamış üretim karşılığında belirli fiyatlardan tarım üreticisine alım garantisi vermiş ve ekonomik argumanların işlevsellik kazanması ile paranın tekrar dolaşımını sağlamıştır.Çünkü krizin asıl sebebi altın karşılığı para basımı zorunluluğundan kaynaklanan likidite eksiliği olduğunu uzmanlar daha sonraki çalışmalarında tespit edip görüş birliğine varmışlardır. Programın ayrıntıları küçük bir araştırma ile rahatlıkla bulabilirsiniz.

Obama'nın uzun açıklamalarında yapacaklarına dair ip ucu veren cümlesi ise şöyle " bu ekonomik krizin yeni iş imkanlarının oluşturulması, orta sınıfın güçlendirilmesi ve ekonomimizin 21. yüzyılda rekabet gücünü koruması için fırsatları da beraberinde getirdiğini bilmemiz gerekiyoı. Uzun süredir ihmal edilen yatırımlar arasında, yollar, köprüler ve okullar var, sağlık ve yeşil enerji alanlarında da yatırımlarımız olacak"

Bu New Deal benzeri yeni bir proğram gibi değil devlet eliyle harcamalarını arttırarak işsizliği ve gelir seviyesini arttırmaya çalışacaklar. Bu harcamaları da yine karşılıksız dolar basarak yapmak zorunda çünkü abd ekonomisi hala büyük cari açıklar vermektedir. Aşırı dolar basıp harcamaları arttırmaya çalışması ise 1.58 lerden 1.26 ya kadar gelen Euro dolar paritesindeki yönü tekrar değiştirmesi kaçınılmazdır.

Mevcut kriz ne başlangıç sebepleri ne de süreci açısından ne 1929 krizine ne de 1973 ve 2000 krizlerine pek benzememektedir. Bu yeni nesil finansal kaynaklı bir ekonomik krizdir. Ancak grafikten de anlaşılacağı gibi keskin düşüşlerin ve her bir dip denemesinin bir diğerinden daha alt sevide olması ( ikili veya üçlü dip oluşturulamaması) krizin devam sürecinin 1973 ve 2000 krizlerinden daha uzun süreceğinin kanısını uyandırmaktadır.