29 Mart seçimi iptal edilir mi?

Yüksek Seçim Kurulu’nun kararı çok net:

“29 Mart 2009 Pazar günü yapılacak mahalli idareler seçimlerinde, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası taşıyan; nüfus cüzdanı, resmi daireler veya iktisadi devlet teşekküllerince verilen soğuk damgalı kimlik kartı, pasaport, evlenme cüzdanı, askerlik belgesi, sürücü belgesi gibi seçmenin kimliğini tereddütsüz olarak ortaya koyan resimli ve resmi nitelikteki belgelerden birisinin sandık kurulu başkanlarına verilmesi suretiyle oy kullanılabilir.

Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası taşımayan belgeye dayanılarak oy kullandırılamaz.” (1)

YSK, bu kararın sonuna ayrıca bir özet koyarak, kimliğinde TC kimlik numarası olmayan seçmenlerin oy kullanmasının olanaksız olduğunu bir kez daha vurgulamış.

Başka resmi kimliklere de izin var, ancak o kimliklerinde TC Kimlik numarası olanların hemen hemen hepsinin nüfus kağıtlarında da TC kimlik numarası zaten vardır. Bu durumda nüfus kağıtlarında TC kimlik numarası olmadığı söylenen 10 milyon kişinin oy kullanmaya yarayacak başka geçerli kimliğinin de olmadığı açıktır (2).

YA OY KULLANMASINA GÖZ YUMULURSA

YSK kararına göre, sandık kuruluna verilen kimliklerde TC kimlik numarası olmayanların kesin olarak oy kullanmaması gerekirken bu konuda toleranslar olacak mı?

TC kimlik numarası kayıtlı olmadığı söylenen 10 milyon sayısı doğruysa her 5 kişiden birinin oy kullanması olanaksız. Onların ne kadarının yeni nüfus kağıdı alabileceği belli olmasa da kalan kısa süre nedeniyle çoğunun alamayacağı bellidir (3). Bu durumda sandığa çok sayıda kişinin gitmemesi sözkonusu olacaktır. Sandığa gidenlerin içinde de çok sayıda uygun kimliği olmayanlar bulunacaktır.

Özellikle herkesin birbirini tanıdıkları küçük yerleşim yerlerinde bu kuralın ne kadar katı bir şekilde uygulanacağı konusunda kuşkularım vardır.

Uygun kimliği olmadığı için oy kullanmaması gerekirken, o sandıkta bir kişinin oy kullandığına tanık olan diğer seçmenlerin benzer istekleri tartışmalara neden olabilir.

ÖRNEK 1:

Küçük bir ilçede Sandık Kurulu başkanına, annesi veya kardeşi veya 40 yıldır tanıdığı komşusu, üzerinde TC kimlik numarası olmayan bir nüfus kağıdı verse ne olur? Küçük yerlerde sandığa gelen seçmenlerin hepsi tanıdıktır hatta sandık kurulundakilerin birinin yakını olması olasılığı çok yüksektir.

Bu durumda iki seçenekten biri gerçekleşir:

1. Sandık Kurulu başkanı YSK kurallarını uygular ve oy kullanmasına izin vermez.

2. Sandık Kurulu başkanı kimliği kendisi doğruladığından emin olduğu için oy kullanmasına izin verir.

İlk seçenekten sonra o sandıktan oy kullanamayacağını sanan seçmenlere de haber gider, o sandıkta oy kullanabilme şansı olduğu söylenir. Haber gidenler oy kullanabilme umuduyla gelirler, izin verilemezse daha önce be şekilde oy kullanıldığını söylerler ve tartışmalar başlar.

İkinci seçenekten sonra o sırada kuyrukta bekleyenler uygun kimliği yoksa sandığı terkeder.

Seçimler tamamlanıp belediye başkanı ve muhtar seçilince seçimi yitiren adaylardan biri veya birkaçı İlçe Seçim Kuruluna itiraz eder.

Sandıklarda kimlik belirlenmesinde usulsüzlük olduğunu kanıtlamak hiç zor değildir. İlçe Seçim Kurulu, Nüfus Müdürlüğünden hangi seçmene üzerinde TC kimlik numarası olan nüfus kağıdı verdiğini öğrenir ve o kişilerin oy kullanmış olduğu sadık kayıtlarından belirlenir. Her sandık için bu işlem çok kolay bir şekilde yapılır.

Kimlik belirlemesi yapılması olanaksız kişilerin oy kullandığı belirlenen sandıklar iptal olursa ilçedeki seçimin de iptali sözkonusu olabilir.

ÖRNEK 2:

Kasabaya çok uzak bir köy düşünelim, 200 seçmeni olsun. Köyde muhtar, muhtar adayları, öğretmen (varsa), cami imamı ve birkaç kişi dışında nüfus kağıdında TC kimlik numarası olmadığını varsayalım. Uzak bir köydeki yurttaşların başka kimlikleri bulunması da beklenmez.

Seçim günü geldiğinde çoğu TC kimlik numarasından habersiz seçmenler sandık başına gelirler. Sandık kurulundaki herkes tüm seçmenleri tanıdığı için nüfus kağıtlarının eski olmasına aldırmadan oy kullanmalarına izin verirler.

Seçimi kaybeden bir muhtar adayı seçimlerde oy kullanan seçmenlerin hemen hemen hiçbirinin TC kimlik numarası kayıtlı olmadığını söyleyerek İlçe Seçim Kuruluna itiraz eder. İlçe Seçim Kurulu durumu çok kolay bir şekilde belirler ve o köydeki seçim iptal olur.

SONUÇ

Nüfus kağıtlarında TC kimlik numaraları olmayanların oy kullanmalarının tamamen engellenmesi olanaksız olacaktır ve seçimlerden sonra sandıkların hemen hemen hepsine itiraz edilecektir. İtirazların çoğu kabul edilecek ve sonunda 29 Mart seçimlerinin tamamen iptali sözkonusu olabilecektir.

SEÇİMİN İPTAL OLMAMASI İÇİN DAH ÇOK ÖZEN GÖSTERİLSİN

• Yüksek Seçim Kurulu sandıklarda kimlik denetimiyle ilgili kuralların uygulanmasıyla ilgili tüm görevlileri bir kez uyarmalıdır.

• Uygun olmayan kimlikle oy kullananların daha sonra belirlenmesi durumunda görevlilere ne gibi yaptırımlar uygulanacağı baştan söylenmelidir.

• TC kimlik numarası olmayan kimliklerle oy kullanılamayacağının yazılı olduğu büyük afişler her sandığın olduğu yerlerin dışına ve içine asılmalıdır.

• 29 Mart’ta kullanılacak oyların hepsinin kurallara uygun olması sağlanmalıdır.

KESİN ÇÖZÜM

5 seçmenden birinin oy kullanamaması gibi bir durumda seçimlerin sağlıklı olması düşünülemez. Yüksek Seçim Kurulu bu konuda iki karardan birini vermelidir.

1. Üzerinde TC kimlik numaraları olmayan nüfus kağıtlarının bu seçimlerde kullanılmasına izin vermelidir.

2. Tüm seçmelerin yeni nüfus kağıtları almaları için seçimleri yeterli süre (örneğin 2 hafta, 1 ay veya 2 ay) ertelemelidir.

(1) YSK karar no 428 (10-3-2009): http://www.ysk.gov.tr/ysk/docs/Kararlar/2009Kararlar/2009-428.htm
(2) Nüfus kağıdında TC kimlik numarası olmayan kaç seçmen var? (15-3-2009): http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=168128
(3) Her seçmene nüfus kağıdını en hızlı şekilde iletmek için bir öneri (15-3-2009): http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=168137

Ankara, 15 Mart 2009