DSM 5 ile neler değişti?

DEHB teşhisinde tanısal değişiklikler

 

“DSM nedir, bir bilgisayar teriminin kısaltması mı? Ya da bir devlet kurumu mu?” diyenleriniz olmuştur. Ama mental bir hastalık teşhisi konmuş bir yakınınız varsa bu kısaltmaya aşinasınızdır. DSM, yani İngilizce adıyla Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,  Türkçe adıyla Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve zihinsel hastalıklara tanı koymak için ölçütleri belirleyen bir kaynak. İlk defa 1952’de yayınlanan bu el kitabının çok yakın döneme kadar DSM IV TR versiyonu kullanılmaktaydı. Tıptaki gelişmeler, yepyeni yöntemlerin ortaya çıkması ile Mayıs 2013’te yayınlanan DSM 5 ile bir takım değişiklikler ve geliştirmeler yapıldı. Özellikle şizofreni ve travma sonrası stres bozukluğu bölümlerinde farklılıklar ve "Eksen Sistemi"nin kaldırılması gibi değişikliklerin yer aldığı DSM 5’te DEHB ile ilgili bölümde de bir takım değişiklikler söz konusu, bunların en önemlisi de DEHB tanımını değiştirmesi. Başka neler mi değişti? Gelin özetleyeyim:

 

Ergen ve Yetişkin DEHB’liler de yer alıyor

 

DSM 5’e kadar DEHB tanı kriterleri çocuklara odaklanmıştı. DSM IV, tanı için 7 yaş öncesi dokümantasyonu dikkate aldığı için ergen ve yetişkinlere DEHB teşhisi konamıyordu. DSM 5 ile 12 yaştaki semptomlar dikkate alınmaya başlandı, böylece taaa 7 yaş civarında, elde kaydı olmayan verilerle mevcut durumun adını koyamayıp debelenmek yerine, çocukluğun sona erdiği, ergenliğin başladığı dönem verileriyle ergen ve yetişkinlere teşhis konması da mümkün hale geldi. Bu yaş değişikliğinin yanı sıra yetişkin ve ergen DEHB’si, belirtileri, tanımı, genel özellikleri ile ilgili de açıklamalar eklendi.

Alt tipleri mi? Kendini Gösterme şekli mi?

DEHB’nin 3 farklı şekilde kendini gösterdiğini artık biliyorsunuz:

Dikkat eksikliği

Hiperaktivite

Her ikisi birden

DSM IV TR’de DEHB’nin “alt tipleri” olarak geçen bu üç tanım, DSM 5’te artık DEHB’nin “kendini gösterme şekli” olarak tanımlanmaya başladı. Bunun sebebi de, DEHB’li bir bireyin hayatının farklı dönemlerinde, bu yapılarda değişiklikler ve birbirine geçişler olması.  

Hafif, orta, ağır sınıflandırması

Doktorlar DESM 5’e göre teşhis koyarken artık DEHB’nin derecesini de belirtmek zorunda. Bunu kişide görülen bulgulara ve bu bulguların hayatını ne denli zorlaştırdığına göre yapabiliyor.

 

Arada bir görülen bulgu yeterli değil.

DEHB teşhisi konabilmesi için artık birkaç ortamda kendini gösteren birkaç bulgu yerine, yine birçok ortamda kendini gösteren birçok bulguya ihtiyaç var. Yani “kitap okurken ve ders anlatılırken odaklanamıyorum,” DEHB teşhisi için yeterli değil. “Odaklanma” diğer DEHB bulgularından en az beşi ile ilgili sıkıntıları birçok ortamda yaşamalısınız.

DEHB teşhisi için DSM4’e göre daha az bulgu yeterli

 

Araştırmalar, yaşın büyümesiyle birlikte bulguların azaldığını gösteriyor. Aslında belki DEHB’liler bu bulgularla yaşamayı öğreniyorlar. DSM 5’e göre teşhis konulabilmesi için çocuklarda 6 ya da fazlası, 17 yaş sonrası için en az 5 bulgu olması gerekiyor. Peki nedir bu bulgular? Eminim merak ediyorsunuz, kafanızdaki “acaba ben de mi DEHB’liyim?” sorusunun cevabını arıyorsunuz.

DSM 5’te “gösterme şekline” göre bulgular şöyle özetleniyor:

 

Dikkat eksikliği

 

Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,

Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,

Dinlemez görünür,

Verilen komutları izlemede güçlük çeker,

Organizasyon sorunu yaşar,

Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,

Eşyalarını kaybeder,

Dikkati kolayca dağılır,

Günlük işlerini unutur.

 

Hiparaktif-dürtüsel

 

Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,

Uzun süre oturmada sıkıntı yaşar,

Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,

Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,

Motor takılmış gibi veya düz duvara turmanırcasına hareketlidir

Çok konuşur,

Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,

Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,

Başkalarının sözünü keser

 

Birleşik dikkat eksikliği & hipearkti-dürtüsel

 

Yukarıda her iki gruptaki bulgulara bir arada rastlanabilir.

 

DSM 5’in DEHB’nin doğru teşhisi açısından getirdiği yaklaşım, yanlış teşhislerle yaşanabilecek sıkıntıları ortadan kaldıracak gibi. DEHB ile ilgili her geçen gün daha fazla bilgi edinmek, DEHB’lilere destek veren herkese yeni ufuklar açarken teşhisin bırakacağı kalıcı izlerin de olumlu olabilmesinin ilk aşaması…

 

Kaynak:

1.       http://www.dsm5.org/Documents/changes%20from%20dsm-iv-tr%20to%20dsm-5.pdf

2.       http://psychcentral.com/blog/archives/2013/05/18/dsm-5-released-the-big-changes/

3.       http://www.additudemag.com/addnews/70/6914.html

4.       http://www.help4adhd.org/documents/ADHD%20and%20the%20DSM%205%20Fact%20Sheet%202.0.pdf