Doların yükselmesi durdurulabilir mi

Yazan:Uçar Demirkan

Son aylarda ve günlerde gündemin ikinci maddesi doların değerinin yükselmesi olayıdır. Bu olayın nedeninin yurt dışı kaynaklı olduğu ileri sürülmektedir.

Buna göre; tüm yarı kürede ekonomik nedenlerle  doların değerlenmesi olgusu gözlenmektedir. Bu nedenle ülkemizde de dolar değerlenmektedir.  

Bir başka görüşe göre yurt içindeki ve yurt dışındaki spekülatörler dolarla oynayarak doların değerini yükseltmektedir. Ülkemizde Bist(Borsa İstanbul) kurulmuş ve uluslar arası işlemlere açılmış olduğundan  bu türden işlemler de olmaktadır.

Dolar değerlenince  ne olmaktadır.?. Bizim gibi yarı gelişmiş ülkelerde ekonomide sıkıntılar  yaşanmaktadır. Nitekim, ülkemizin dış alımlarının önemli bir kesimi sanayide kullanılan ham ve yarı mamul maddelerden oluşmaktadır. Keza yurtdışından ham petrol ve doğal gaz alımı da önemli bir kalemdir.

Bu nedenlerle uzun vadede dolardaki artış iç fiyatları arttırmakta ve enflasyon olayı ortaya çıkmakta ve enflasyon varsa şiddetlenmektedir.

Ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde özel kesimin ve bankaların yurt dışına dolarla olan borçları bulunmaktadır. Doların değeri artınca bu borçların sahibi olan özel sektör kuruluşları mali kaynak sıkıntısına düşmektedir. Bunun sonucu yurt içi üretim azalmakta ve üretilen malların fiyatı yükselmektedir. Bu da enflasyonu arttırmaktadır.

Ayrıca, hazinenin de yurt dışına dövizle borçları bulunmakta ve doların değeri artınca iç piyasanın finansmanında kaynak azalması olayı ortaya çıkmaktadır.

Doların değer kazanmasının İstanbul senetler ve altın borsasına da etkisi olmaktadır. Köpek balıkları denilen bazı yurtdışı borsa firmaları doların değeri yüksekken yurda gelmekte ve doların değeri azalınca borsadan kaçmakta ve kendi ülkelerindeki banka faizlerinden çok gelir elde etmektedirler.

Dolar yükseldiğinde yurda yabancı sermaye girişleri artmaktadır. Son günlere yurt dışından gelip yerli firmaları satın alanlar olmuştur. Bunlar yeni yatırım yapmamakta var olan kuruluşları satın almaktadırlar.

Doların değeri düşünce ne olur?

Doların değeri ülke ekonomisinin gelişmesi sonucu düşebilir. Merkez Bankasının dolara müdahalesiyle(Piyasaya dolar satması ile) düşebilir. Merkez bankasının faizleri yükseltmesi ile düşebilir. Açık piyasa işlemleri ile dengelenebilir. Ya da kamu otoritelerinin devalüasyon ilan etmesi ile düşebilir.

Ülkemizde bu yöntemlerin tümü geçmiş yıllarda değişik dönemlerde uygulanmıştır. Hiçbir zaman başarılı olunamamıştır.

Günümüzde Merkez Bankası'nın faizleri yükseltmesine kamu otoritesi karşı çıkmaktadır. Bunun sonucu bankanın elinde bir tek piyasaya dolar satma olgusu kalmaktadır ve banka da bunu yapmaktadır.

Ayrıca, piyasadaki para miktarını düzenlemek için açık piyasa işlemleri de yapmıştır.

Bu uygulamanın başarı şansı az görünmektedir. Çünkü, Merkez Bankası’nın elindeki döviz  varlıkları sınırlıdır. Üstelik bu döviz varlıklarının önemli bir kesiminin gereken zamanlarda(savaş gibi)kullanılması için elde tutulması da istenmektedir.

Çünkü, ülkemizde dolar artışı-enflasyon artışı sarmalı ortaya çıkmış görünmektedir. Bu durumda, işe İMF(Uluslar arası para fonu)nin karışması gerekmektedir.  Ancak ülkemizde bu yönde bir eğilim yoktur.

Devalüasyon ise tam bir felaket olmaktadır. Her devalüasyondan sonra köpek balıkları ortaya çıkmakta ve yurttan dolar çıkışı hızlanmaktadır.

En iyi çözüm faizlerin arttırılması ile birlikte sıkı bir maliye politikası uygulanması olmaktadır. Bunun sonucunda enflasyonla birlikte dolardaki değer artışı da durdurulabilecektir.

1990 lı yıllarda bu tip bir uygulama yapılmış ve başarılı olunmuştur.

Yoksa dolar artışı-enflasyon sarmalının ülkemizi sarması tehlikesi sürecektir.  

Doların değerinin düşmesi ise olanaklı görünmemektedir. Olsa olsa yükselmesi durdurulabilir. Ülkemizde de buna çalışılmalıdır.