Adalar gerçekten LOZAN'da mı kaybedildi?

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın meşhur muhtarlar toplantısında Ege'deki 12 Ada’yı kastederek “Şöyle bağırsan sesinin duyulacağı adaları biz Lozan’la verdik” sözleri dün gündeme damgasını vurdu. Bir hayli zaman da meşgul edecek gibi gözüküyor. Göreceksiniz tv programları falan da yapılacak. Bilen de konuşacak bilmeyen de.. Hele yandaşlar Erdoğan'ı destekler biçimde "evet adalar Lozan'da kaybedildi" bile diyecekler.. Oysa adalar Lozan’dan çok önce elden gitmişti... Yani olay Erdoğan'ın anlattığı gibi değil. Ancak, Erdoğan’ın kimilerine göre gaf, kimilerine göre bilgisizlik, kimilerine göre zihin altı ses, kimilerine göre ‘fabrika ayarlarına dönüş’, kimilerine göre gündem değiştirme olarak niteledikleri bu çıkış, bence tarihe geçecektir.  Zira bu söyleminden 3 ay önce yani tam da Lozan’ın yıldönümünde “ Lozan, yeni kurulan devletimizin tapusu niteliğindedir “ mahiyetinde çok güzel bir söze imza atmıştı. Ama 3 ay sonra bu söyleminden tam da yükseksen derece farklı bir duruş..  Anlaşılması oldukça güç..

Aslında bu konu çok daha uzun bir mesele. Çünkü adaların elimizden çıkması Abdülhamit döneminde başlıyor. Ege'nin en büyük adalarından Girit ve Midilli, Abdülhamit döneminde işgal ediliyor. Gemileri o yıllarda limanlara zincirleyen padişah, deniz kuvvetlerini bitiren hamleyi yapınca, adalar da işgal edilmeye başlandı. İlk işgali İtalyanlar yaptı, arkasından İngilizler gelmeye başladı ve 1913'te Yunanistan'a devredildi. Lozan anlaşması ile de bu adalarda Rum'ların çok olması sebebiyle (ki öncesinde tehcirler yapılmıştır) bu adalar Yunanistan'a bırakıldı...

Peki, tarihe kısa bir bakış atalım.  Önce bu adalar nasıl alındı..

Gökçeada, Bozcaada, Semadirek, Taşoz, Limni adaları 1456’da, Midilli 1462’de, Eğriboz ve Şeytan adaları 1479’da, Rodos 1522’de, Menteşe adları (yani 12 adalar) 1534-45, Sakız, Kerpe, Çoban ve Kiklat Adaları 1566’da Osmanlı’nın eline geçti..

Peki Ege’deki adalar ne zaman kaybedildi ?

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Ege’deki adalar Ancak, Abdülhamit döneminde işgal edilmeye başlandı. İlk işgal İtalyanlar tarafından yapıldı. Zaten bu adalarda Yunan kökenli nüfus hakimdi (yani Rum) Müslümanlar azınlıktaydı. daha sonra bu adalar 1826’da Osmanlı’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Yunanistan’a bırakıldı. Önce Mora ve Attika yarımadasıyla birlikte; Eğriboz, İskiri ve Şeytan adaları, Yamurgi adasının da içinde olduğu Kiklar Adaları Yunanlılara geçti.  Daha sonra, Trablusgarp savaşından sonra Menteş adalarını İtalya, Balkan Savaşlarından sonra Yunanistan Limni, Gökçeada, Taşoz, Bozcaada, Semadirek, Saruhan, İpsara, Ahikerya, Sakız, Midilli, Sisam, Meis adalarını işgal etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Mondros ve Sevr Antlaşmaları ile Ege adaları üzerindeki Osmanlı hakimiyeti fiilen ortadan kalktı.  Sevr Antlaşması’na göre ayrıca Meis, Menteş adaları (12 Ada), İstanbulya, Rodos, Herke, Kerpe, Kaşot, İlyaki, İncirli, Kilimli, İleriye, Batnoz, Lipso, Sömbeki, İstanköy İtalya’ya bırakıldı..

Yani görüldüğü gibi 12 Ada diye bilinen olan adalar Lozan antlaşmasından çok daha önce 1913 Londra Antlaşması’yla sonra da Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında yapılan Atina Antlaşmasıyla İtalya’nın yönetimine geçti. İkinci Dünya Savaşı sonrası İtalya’nın yenilgisiyle bu defa Yunanistan’a devredildi.

Ayrıca, bugün 12 adalar diye tabir edilen adalar 12'den fazladır (aslında sayısı 16 ) ve 1913’te Osmanlı döneminde İtalyanlar tarafından işgal edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti bu adalarda Rum nüfusun çoğunlukta olması sebebiyle Lozan’da geri almak için ısrarcı olmamıştır. Ancak Lozan’da Eşek adası, Koyun adası, Bulamaç, Hurşit başta olmak üzere 16 ada ve adacık Türkiye’ye kalmıştır.

Özetle, 12 Ada’yı elden çıkaran Cumhuriyet ve Cumhuriyetçiler değil Osmanlılar idi. Lozan’da 12 Ada’nın geri alınması için ısrar edilmedi. Sebebi bu adalarda Rumların çoğunlukta olmasıydı. Türkiye sadece masa adaların silahsızlanmasını şart koştu. öyle de oldu. Yunanistan çok uzun yıllar bu adaları silahlandırmadı. Sonra sonra arkasına AB'yi ve Amerika'yı da alarak gizli gizli silahlandırmaya başladı. AB'den aldığı fonları ve yardımları askeri alana yatırmasının sebeplerinden biri budur.. Bu nedenle de Lozan bir zaferdir. Lozan’ı iyi okumak lazım.. Ama önce yakın tarihimize bir bakıp, Osmanlı neden deniz Kuvvetlerini bitirdi, neden adalar kontrolsüz bırakıldı sorularının yanıtların aramamız ve özellikle Montros ve Sevr antlaşmalarını da iyi bilmek ve hatta iyi okumak lazım… 

Son söz olarak, Lozan anlaşmasını masaya yatırmadan önce, elimizde kalan ada ve adacıkların 2004 yılı sonrasında Türkiye’nin tepkisi olmaksızın Yunanistan tarafından işgal edilmesine neden seyirci kalındığı sorusunun yanıtını aramamız gerekmez mi ?

Lozan’ı eleştiren Cumhurbaşkanı Erdoğan, daha önce 16 ada ve adacığın AKP iktidarı döneminde neden Yunanistan’a bırakıldığına açıklık getirmelidir...

Siyasi iktidarın buna bir cevabı var mıdır acaba ?

../..